Alpen

Lochtfoto van de Alpen in Vorarlbarg, Oostenriek

De Alpen (van Latien Alpes, van de stam alb- = wit) bin een bargketten in Europa die lop van de Fraanse Middellaanse Zeekust in et zuudwesten tot an de Pannonische vlakte in et oosten. Ze bin de hoogste en langste bargketten die kats in Europa lig. Et gebargte beslat roem 200.000 km².

Ligging

De Alpen bin over acht lanen uutespreid: Oostenriek (29%), Italië (27%), Fraankriek (21%), Zwitserlaand (13%), Duutslaand (5,8%), Slovenië (3,5%), Liechtenstein (0,08%) en Monako (0,001%). Et gebargte is begreensd deur de Golf van Genua, de Rhônevlakte, de Povlakte, de Zwitserse Hoogvlakte, et Alpenveurlaand van Beieren en de Kleine Hongaarse Leegvlakte.

De boge van et gebargte begunt bi'j de Golf van Genua, daor as et oosterd uut overgaot in de Apennienen. Van hier lop et gebargte op et noorden an en kroemt dan oostwaarts om de Povlakte henne. In disse ombuging koemen de Alpen saemen mit de Jura, om dan wieder naor et oosten zachiesan leger te wodden. Bi'j Wenen bin ze deur et Weense Bekken escheiden van de geologisch verwante Karpaoten.

Kenmarken

In et westen van de Alpen vien ie 128 toppen van boven de vierduzend meter. De hoogste is de Mont Blanc, die 4807 meter boven zeeniveau uutstig. Een aandere bekende barg, waor bargbeklimmers drok op bin, is de Matterhorn (4477 meter). In de Alpen ontspringen een best antal grote revieren van Europa, zoas de Rhône, de Rien, de Po en de Inn.

De Alpen bin nog een relatief jong gebargte, over tientallen miljoenen jaoren evormd toen in et Tertiair de Afrikaanse en Eurazische tektonische plaeten op mekaere knapten. Ze bin een belangrieke klimatologische en geografische barrière in Europa, en vormen de waeterscheiding tussen et noorden en zuden. Ok scheiden ze et mediterraans klimaot van et zuden van de gemaotigde klimaoten van Noord- en Midden-Europa. Sinds de prehistorie hebben de Alpenpassen belangrieke verbiendings ewest tussen noord en zuud.

Teugen de 14 miljoen meensen wonen in de Alpen. Jaorliks bin der zo'n 120 miljoen bezukers. Teugen de hellings, tot een heugte van 3400 meter, vien ie de alpenstienbokke. Plaanten zoas edelweiss gruien op 'e rotsen, miest tussen de 1800 en 3000 meter.

Dit stok is eschreven in et Stellingwarfs van de Kop van Overiessel.