İnsan ne olabilir? - Yaşama Sanatı

Sordu ahbap çavuşa: “Neden üzgünsün? En yüce bilgiye ulaşamadığın, en büyük erdemlere sahip olamadığın için mi üzgünsün?” diye.

Çavuş cevap verdi: “Hayır. Bütünüyle kendim olamadığım için üzgünüm.”

-------------------------------------------------------------------------------

İnsan ne olabilir?: İnsanın olabileceği en elverişli şey(ler) vardır, asla olmayacağı şey(ler) de vardır. Bazı insanlar olmayacağı şeyi olmaya çalışarak ve olabileceği şeyi ihmal ederek hayatlarını heba edebiliyorlar.  Bu yüzden bir insanın zihninde öncelikle ne olabileceği ve ne olamayacağı, sınırları ve olanakları konusunda bir imge olması gerekir… Ve insanın varoluşuna dair büyük bir sorusu olması gerekir: İnsan ne olabilir?

Ve bir soru daha: Her insanın ne olduğunu bilmeye cesareti var mı?

-------------------------------------------------------------------------

Sanatlar, o sanat için olan belirgin bilgiyi ve beceriyi gerektiren etkinliklerdir. Mühendislik, tıp gibi sanatlar büyük ölçüde kuramsal bilgi gerektirirler. Bu tip sanatlarda kuramsal bilime dayanan eylem kuramını, nesnel geçerliliği olan bir dizi kurallar dizgesi oluşturur. Bu tip sanatlarda, yetkin sonuçlara ulaşmanın çeşitli yöntemleri olabilir, ama kurallar keyfi değildir. Kurallara uyulmaması ya eksik sonuçlar almayla ya da istenilen ereğe ulaşamamayla sonuçlanır. Hatta bu durum istenmeyen ciddi neticeler doğurabilir. Şayet bir mühendis bir demiryolu kuracaksa, demiryolunu fiziğin temel ilkelerine göre kurması gerekir. “Yoksa”sını sanırım hepimiz tahmin edebiliyoruz…

Tıp, mühendislik, heykel gibi yaşamın kendisi de sanattır. Gerçekte insanın uygulayacağı en önemli, aynı zamanda en zorlu ve en karmaşık sanattır. Bu sanatın konusu, şu ya da bu konuda uzmanlaşılmış bir uygulama değildir. Bu sanatın konusu, bizzat “yaşama uygulaması”dır. Yaşam sanatında insan, hem sanatçı, hem sanatın nesnesidir: Hem yontucu, hem mermer, hem doktor, hem hastadır.

İnsanın insan ne olabilir sorusuna tam cevap verebilmesi için, insanbilime (antropolojiye) ilişkin bilgilerini, becerilerini ve uygulamalarını güçlendirmesi önemlidir.

İnsan birçok şeyi öğrenmesi gerektiğine inanırken ve gereklerini yerine getirirken, belki de bazıları yaşamak çok basit bir şey olduğu için nasıl yaşanılacağını öğrenmekte özel bir çaba göstermek gerekmediğine inanırlar. Bazı insan bireyselliğinin, çıkarlarının, para, güç ve ün hedeflerinin peşinden koşarken, gerçek “ben”ini savunmayı bırakmış, yaşamını ve yaşama sanatını önemsizleştirmiş midir acaba?

Geri dönelim sanata: neredeyse hemen her sanat kuramsal bilgi gerektirirdi, her sanatta yetkin sonuçlara ulaşmanın çeşitli yöntemleri olabilirdi, ama kurallar keyfi değildi ya, yaşama sanatını uygulamakta yetkinliğe ulaşmak için de bir kurallar bütününe ihtiyacımız var: Onun adına da kesinlikle “Etik” diyebiliriz.

Felsefi açıdan bakacak olursak, etik, yaşama sanatını uygulamakta yetkinliğe ulaşmak için bir kurallar bütünü oluşturur. Etik, doğru davranışlarda bulunmak, iyi bir insan olmak ve insanî değerler hakkında düşünme pratiğidir. Yunaca kişilik, karakter anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türemiştir. Doğru ve yanlış davranışları sistemleştiren, savunan ve öneren bir felsefe dalıdır.

Erdem ise kendini bilmek, ölçülü ve dengeli olmak, bilgi sahibi olmak, doğruluk, dürüstlük, adaletli olmak gibi iyi davranış kalıplarının benimsenmesi ve uygulanmasıdır.

Erdem etiği nasıl davranmalıyım yerine nasıl bir insan olmalıyım sorusunu sorar ve iyi insan olmak için gerekli erdemler üzerine zihni yorar. Yani bir anlamda “insan ne olabilir?” sorusuna cevap verir. Erdem etiği üzerine zihnini yorarken insanın, insana dair güçlerini tanıması ve güçlerini doğanın yasalarına uygun şekilde ortaya çıkarması önemlidir. Erdem, insanın kendi varoluşuna karşı sorumluluğudur. Kötü, insanın, insanî güçlerinin sakatlanmasından oluşur. Kötülük (erdemsizlik), insanın kendine karşı sorumsuzluğudur.

Doğadaki her şeyin bir ereği ve ayırt edici işlevi vardır, Aristoteles’in deyimiyle… Spinoza da Aristoteles gibi insanın ayırt edici işlevini araştırır ve “kendinde olduğu sürece, her şey, kendi varlığını korumaya çaba gösterir” der. Varlığını korumak, Spinoza’ya göre, yetenekli olduğu şey haline gelebilmektir. İnsan, kendisi olabilmeye, kendi doğasını gerçekleştirmeye yeteneklidir. Erdem, insan doğasının gerçekleştirilmesiyle özdeştir. Erdem, insanın içinde en çok insansallaştığı durumdur. O zaman insanın işlevi ve ereği, insan olmayı koruyarak, insanî güçlerini ortaya çıkararak, varoluşunda diretmesidir. Ve gerçekte bütünüyle kendisi olabilmesi için insana ne yapması gerektiğini gösteren ve böylece ona neyin iyi olduğunu öğreten ise aklıdır.  

İnsan özgürce, birisine bağımlı olmadan yaşamının insanî güçlerini ortaya koyarak, doğadaki her şey için üretici bir şekilde yaşayarak, kendi yaşamına verdiği anlamın dışında bir anlamı bulunmadığını savunduğu gün, insan ne olabilir sorusuna cevap vermiş ve bunun gerekliliklerini bilmeye cesaret etmiş olur.

Büyük not: Mahallemizde, sokaklarımızda aslında yolumuzu gözleyen canlılara erdemli davranışlarda bulunmaya insanın kendisi olması için ihtiyaç var. Onlar için de, onlara erdemli davranışlarda bulunanlar için de, onlara erdemsiz davranışlarda bulunanlar için de… İnsanın olmaya yetenekli olduğu “kendi”  haline gelmesinin güncel yollarından biri de budur herhalde…

Yaşama sanatını evetlemek de budur herhalde…

Platon bir gün kolunda bir ornitorenkle bara giriyorsa (Felsefeyi Mizah Yoluyla Anlamak – Thomas Catheart  & Daniel Klein), insanın kendi olması, etik felsefesi de şiirle buluşabilir, Aristoteles, Spinoza, Can Yücel de bir yazıda bir araya gelebilirler diye düşünüyorum 😊

Ve (bazı) insanın zihninde öncelikle ne olabileceği ve ne olamayacağı, sınırları ve olanakları konusunda bir imge oluşmasını dileyerek, Can Yücel’le bitiriyorum:

“Haydi şimdi kalk bakalım

Silkin şöyle bir,

At üzerinden hayatın yorgunluğunu,

Vakit zannettiğinden daha az

Haydi kalk bakalım

Şimdi YAŞAMAK ZAMANI

Ve aslında hayat dediğin,

Yaşayabildiğin kadar güzeldir…”

#yaşamak #yaşamasanatı #etik #etikfelsefesi #erdem #insanadair