Türkiye’nin yenilenebilir enerji performansı
Dr. Nejat Tamzok
nejattamzok@yahoo.com
Hidrolik dışındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı –yani; güneş, rüzgâr, jeotermal ve biyoenerjiden- küresel elektrik üretimi son on yılda beş katına yakın arttı.
Günümüzde, tüm Dünya’da tüketilen elektriğin yaklaşık yüzde dokuzu bu kaynaklardan elde ediliyor. Ancak artış eğilimi son on yıldaki gibi devam ederse, en fazla 15 yıl içerisinde yenilenebilir elektriğinin payı toplamın yarısını geçecek.
Dolayısıyla, -elektrik depolama teknolojilerindeki hızlı gelişimi de dâhil ederek- içinde bulunduğumuz zaman diliminde bir yenilenebilir enerji devriminin yaşanmakta olduğunu söyleyebiliriz.
Peki ya ülkemiz… Türkiye bu devrimin neresinde?
Aşağıdaki on maddede bu sorunun cevabını aradık.
1. Türkiye, hidrolik dışındaki yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi yarışına aslında geç başladı. On yıl önce pek çok ülke bu alanda önemli mesafeler almışken, ülkemiz neredeyse sıfır noktasında bulunmaktaydı.
Bununla beraber, özellikle son birkaç yılda önemli atılımlar yapıldı ve 2010 yılı öncesi yüzde birin altında olan bu kaynakların toplam elektrik üretimimiz içerisindeki payı yüzde on düzeyine –yani Dünya ortalamasının yaklaşık bir puan üzerine- çıkarılabildi.
2. Bu atılım, büyük ölçüde rüzgâra dayalı oldu. Türkiye, bugün, yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretiminin yüzde 60’dan fazlasını 230’un üzerinde rüzgâr santralinden sağlamakta. Bu santrallerin tamamı kara tipi rüzgâr santrali. Türkiye’nin henüz deniz tipi rüzgâr santrali bulunmuyor.
3. Rüzgârdan sonra en fazla yenilenebilir elektriğini jeotermal enerjiden elde ediyoruz. Jeotermal kaynaklar bakımından Dünya’da şanslı ülkeler arasında yer alan Türkiye’de toplam 41 jeotermal santralinin yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi içerisindeki payı yüzde 20 civarında.
4. Üçüncü sırada biyoenerji var. Yaklaşık 100 adet biyogaz, biyokütle, atık ısı ve pirolitik yağ santralinden 2017 yılında elde ettiğimiz elektriğin toplam yenilenebilir elektriği içerisindeki payı yaklaşık yüzde 10 oldu.
5. Türkiye, güneşten elektrik üretimine ise sadece 3 yıl önce başladı. Bununla beraber, o tarihte Dünya’da güneşten elektrik üretmeyen ülke neredeyse kalmamıştı. Yine de, son üç yılda hızlı bir gelişim göstererek, güneş elektriğinin yenilenebilir elektriği içerisindeki payını yüzde 9’a kadar çıkarabildik. Türkiye’deki güneş santrallerinin neredeyse tamamı lisanssız ve fotovoltaik (PV) santraller.
6. Dünya’da hidrolik dışındaki yenilenebilir kaynaklardan en fazla elektrik üreten ilk üç ülke Çin, ABD ve Almanya. Türkiye’nin bu alandaki yeri ise on üçüncülük. Ancak yenilenebilir elektriğinin toplam elektrik üretimi içindeki oranına göre bir sıralama yaptığımızda, Türkiye çok daha gerilere düşüyor. Ülkemizde yüzde 10 olan bu oran, Danimarka’da yüzde 70’e yakın, Almanya, İngiltere, İspanya ve Portekiz’de yüzde 30 civarında. Avrupa Birliği ortalaması yaklaşık yüzde 20.
Aynı şekilde, kişi başına düşen yenilenebilir elektriğinde de oldukça gerilerdeyiz. Bu alanda Dünya ortalaması, kişi başına 300 kilovat-saat civarında. Bu rakam, ABD’de 1.300 kilovat-saat düzeyine kadar çıkıyor. Avrupa Birliği ortalaması da yaklaşık bu seviyede. Türkiye’de ise kişi başına yenilenebilir elektriği 2017 yılında yaklaşık 360 kilovat-saat ile Dünya ortalamasına yakın.
7. Yazının başında da belirttiğim gibi, yenilenebilir enerjide küresel bir devrim doludizgin yol almakta. 2017 yılında tüm Dünya’da yeni işletmeye alınan elektrik santrallerinin yüzde 28’i -kömür, doğalgaz ya da sıvı yakıtlar gibi- fosil kaynaklara dayalıyken yüzde 60’a yakını hidrolik dışındaki yenilenebilir kaynaklara dayalı oldu. Aynı yılda sadece güneş santrallerindeki yeni kapasitenin payı ise yüzde 38!
Ülkemizde de benzer oranların -son yıllarda- yakalanabildiğini söylemek mümkün: 2017 yılında sisteme yeni eklenen santral kapasitesinin sadece yüzde 36’sı fosil yakıtlara, yüzde 55’i ise hidrolik dışındaki yenilenebilir kaynaklara dayalı oldu. Bu yılın ilk 7 ayındaki verilere baktığımızda ise yeni devreye alınan santral kapasitesinin neredeyse yarısının güneşe dayalı olduğunu görüyoruz.
8. Yenilenebilir enerji devrimini yatırımlardan da izleyebilmek mümkün. Dünya’da 2017 yılında fosil yakıt santrallerine 103 milyar dolar ve nükleer santrallere 42 milyar dolar düzeyinde yatırım yapılmışken, hidrolik dışındaki yenilenebilir enerji santrallerine yaklaşık 280 milyar dolar yeni yatırım yapıldı. Bu alanda en fazla yatırım yapan ilk üç ülke; Çin, ABD ve Japonya. Türkiye ise 2017 yılında 2,2 milyar dolar ile yenilenebilir enerjiye en fazla yatırım yapan on beşinci ülke konumunda.
9. Türkiye, son yıllarda hidrolik dışındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminde önemli bir mesafe aldı. Son beş yılda yeni devreye alınan santral kapasitesinin yaklaşık yüzde 35’i bu kaynaklardan oldu. 2017 yılında bu alanda önemli gelişmeler yaşandı ve her biri biner megavat kapasiteli bir güneş ve bir rüzgâr santralinin ihalesi gerçekleştirildi. Söz konusu santrallerin önümüzdeki iki yıl içerisinde devreye alınmaları bekleniyor. Bu alanda bir diğer gelişme ise bu yılın Ekim ayında yapılması planlanan bin 200 megavat kapasiteye sahip Türkiye'nin ilk deniz üstü rüzgâr santrali ihalesi. Deniz üstü rüzgâr ve dalga enerjisi bakımından ciddi bir potansiyele sahip olduğumuz dikkate alındığında, benzeri yatırımların arttırılması önemli olacaktır.
10. Ülkemiz, bu yüzyılın başından bugüne kadar elektrik üretiminde ithal kaynak bağımlılığı en yüksek olan ülkeler arasında yer aldı. Bazı yıllar yüzde 60’a kadar varan bağımlılık oranı, dönemin tamamında yüzde 55 düzeyinde oldu. Söz konusu bağımlılığın Türkiye ekonomisi üzerinde olumsuz etkileri olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçek.
Türkiye’nin önemli sayılabilecek petrol ya da doğalgaz rezervleri bulunmuyor. Sahip olduğu düşük kalitedeki kömür rezervleriyle yapabilecekleri ise son derece sınırlı. Dolayısıyla, enerjide ithalat bağımlılığının kırılabilmesi, bir yandan aşırı enerji tüketimini gerektiren büyüme modelini terk ederken diğer yandan -başta güneş olmak üzere- yenilenebilir enerji kaynaklarına ağırlık verilmesi suretiyle mümkün olacaktır. Yukarıda da belirttiğim gibi, yenilenebilir enerji alanında son yıllarda önemli bir mesafe alınmıştır, ancak yeterli görülmemelidir. Türkiye, elektrik üretimi içindeki yenilenebilir payını ilk aşamada Avrupa Birliği ortalaması olan yüzde 20’ye, 5 yıl içerisinde ise yüzde 30’a çıkarmayı başaramazsa yenilenebilir enerji devrimini ıskalamış olur.
Bununla beraber, yenilenebilir enerjiye yatırım yapılırken teknoloji üretiminin de ihmal edilmemesi gerekir. Yenilenebilir enerjilere yönelik araştırma geliştirme faaliyetleri ve inovasyona yönelik çalışmalar, Türkiye’nin en çok ihtiyaç duyduğu ve en fazla yoğunlaşması gereken alanlar arasındadır. Aynı şekilde, kömür dışındaki enerji hammaddelerinin ve özellikle yüksek teknoloji alanında kullanılmakta olan madenlerin aranıp bulunarak işletilmesi ve katma değeri yüksek ürünler haline getirilmesi de enerji bağımsızlığının sağlanmasında aynı derecede önemlidir.
Ankara/Eylül 2018