Texnologiya
Texnologiya ("sənət haqqında bilik", Yunanca: τέχνη, techne, "sənət, bacarıq, əl hiyləsi"; və -λογία, -logia - bilik, elm [2]) — malların və ya xidmətlərin istehsalında və ya elmi tədqiqat kimi məqsədlərin həyata keçirilməsində istifadə olunan hər hansı texnika, bacarıq, üsul və proseslərin məcmusudur. Bu nöqteyi-nəzərdən kompüter texnologiyası baxılan sahədə kompüter texnikasının aparat və proqram vasitələrindən istifadə texnologiyası deməkdir.
Texnologiyanın ən sadə forması əsas alətlərin işlənib hazırlanması və istifadəsidir. Formalı daş alətlərin tarixdən əvvəlki ixtirası və ardınca yanğını idarə etmək üsullarının kəşfi qida mənbələrini artırdı. Sonrakı Neolit inqilabı bunu genişləndirdi və bir ərazidən əldə edilən ruzi dörd qat artırdı. Təkərin ixtirası insanlara səyahət etmək və ətraf mühiti idarə etməkdə kömək etdi.
Tarixi dövrlərdə, o cümlədən mətbəə, telefon və internetdə baş verən inkişaflar ünsiyyət üçün fiziki maneələri azaldıb və insanların qlobal miqyasda sərbəst şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olmasına imkan verib.
Texnologiyanın çoxlu təsirləri var. Bu, daha qabaqcıl iqtisadiyyatların (o cümlədən, bugünkü qlobal iqtisadiyyatın) inkişafına kömək etdi və asudə vaxt sinfinin yüksəlməsinə imkan verdi. Bir çox texnoloji proseslər çirklənmə kimi tanınan arzuolunmaz əlavə məhsullar əmələ gətirir və təbii ehtiyatları Yerin ətraf mühitinə ziyan vuraraq tükəndirir. Yeniliklər həmişə cəmiyyətin dəyərlərinə təsir göstərmiş və texnologiya etikasında yeni suallar doğurmuşdur. Buna misal olaraq insan məhsuldarlığı baxımından səmərəlilik anlayışının yüksəlişini və bioetikanın problemlərini göstərmək olar.
Texnologiyanın insan vəziyyətini yaxşılaşdırması və ya pisləşməsi ilə bağlı fikir ayrılıqları, texnologiyadan istifadə, və bağlı fəlsəfi mübahisələr yaranıb. Neo-Lüddizm, anarxo-primitivizm və bu kimi mürtəce hərəkatlar texnologiyanın geniş yayılmasını tənqid edir, onun ətraf mühitə zərər verdiyini və insanları özündən uzaqlaşdırdığını iddia edir ancaq transhumanizm və texno-proqressivizm kimi ideologiyaların tərəfdarları davamlı texnoloji tərəqqi cəmiyyət və insan vəziyyəti üçün faydalı hesab edirlər.
Tərif və istifadə
[redaktə | vikimətni redaktə et]"Texnologiya" termininin istifadəsi son 200 il ərzində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. 20-ci əsrdən əvvəl bu termin ingilis dilində qeyri-adi idi və o, ya faydalı sənətlərin təsviri və ya öyrənilməsi üçün, ya da Massaçusets Texnologiya İnstitutunda (1861-ci ildə nizamnamə) texniki təhsilə işarə etmək üçün istifadə olunurdu.[3]
"Texnologiya" termini 20-ci əsrdə İkinci Sənaye İnqilabı ilə əlaqədar olaraq ön plana çıxdı. Termin mənaları 20-ci əsrin əvvəllərində Torşteyn Veblendən başlayaraq amerikalı sosial elm adamları və Almaniyanın Technik anlayışından ideyaları "texnologiyaya" tərcümə etdikdə dəyişdi. Alman və digər Avropa dillərində ingilis dilində olmayan texniki və texnologiya sözləri arasında fərq mövcuddur ki, bu da adətən hər iki termini yəni "texnologiya" kimi tərcümə edildi. 1930-cu illərə qədər "texnologiya" təkcə sənaye sənətinin öyrənilməsinə deyil, həm də sənaye sənətinin özünə aiddir.[4]
1937-ci ildə amerikalı sosioloq Rid Bain yazırdı ki, "texnologiyaya bütün alətlər, maşınlar, qablar, silahlar, alətlər, yaşayış yerləri, geyimlər, rabitə, nəqliyyat vasitələri və bizim onları istehsal edib istifadə etdiyimiz bacarıqlar daxildir". Bainin tərifi bu gün alimlər, xüsusən də sosial elm adamları arasında ümumi olaraq qalır.[5]
Mənbə
[redaktə | vikimətni redaktə et]- R.M.Əliquliyev, Ə.Q.Əliyev. İqtisadi proseslərdə informasiya texnologiyaları. Bakı, Elm, 2002, 48 səh.
- Əlövsət Qaracaoğlu Əliyev, "İnformatika elminin tarixi, predmeti, məqsədi və onun cəmiyyətdəki rolu və vəzifələri" , AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
- İ.T. Frolovun redaksiyası ilə tərtib edilən /Fəlsəfə lüğəti / — 7 nəşr., işlənmiş və əlavə edilmiş — М.: Respublika, 2001. — səh. 719
- Jeri J. Böyük izahlı sosial lüğət. 2 cilddə. 2-ci cild. (P-Y): İngiliscədən tərcümə. N.N. Marçuk.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Electricity in economic growth : a report. Washington, D.C: National Academy Press. 1986. doi:10.17226/900. ISBN 978-0-309-03677-1. OCLC 45734143. 2014-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-13.
- ↑ Liddell, Henry George; Scott, Robert. A Greek-English Lexicon (Abridged). United Kingdom: Oxford University Press. 1980. ISBN 978-0-19-910207-5.
- ↑ Mannix, Loretta H.; Stratton, Julius Adams. Mind and Hand: The Birth of MIT. Cambridge: MIT Press. 2005. 190–92. ISBN 978-0-262-19524-9.
- ↑ "Technik Comes to America: Changing Meanings of Technology Before 1930". Technology and Culture. 47.
- ↑ Bain, Read. "Technology and State Government". American Sociological Review. 2 (6). 1937: 860–874.
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]
Lüğətlər və ensiklopediyalar | ||||
|---|---|---|---|---|
