Мехіка

Мехіка
	Герб[d]
Краіна	Мексіка
Каардынаты	19°25′10″ пн. ш. 99°08′44″ з. д.HGЯO
Кіраўнік	Marti Batres[d]
Заснаваны	1521
Плошча	1499,03 км²
Вышыня цэнтра	2308 м
Насельніцтва	18 720 916 чалавек
Шчыльнасць	5817 чал./км²
Агламерацыя	19 311 365 чалавек
Часавы пояс	UTC-6
Тэлефонны код	(+52) 55
Паштовыя індэксы	01000–16999
Ідэнтыфікатар	MX-DIF
Афіцыйны сайт	mexonline.com (ісп.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мехіка (ісп.: Ciudad de México — што ў перакладзе азначае — Горад Мексікі) — федэральная акруга, сталіца Мексікі і месца федэральнага цэнтра мексіканскага саюза^[2]. Гэта федэральны орган у Мексіцы, які не з'яўляецца часткай якога-небудзь аднаго з 31 мексіканскіх штатаў, але належыць да федэрацыі ў цэлым. Мехіка з'яўляецца самым вялікім горадам краіны, а таксама яго найбольш важным палітычным, культурным, адукацыйным і фінансавым цэнтрам. Як глабальны горад^[3] Мехіка з'яўляецца адным з найбольш важных фінансавых цэнтраў у Паўночнай Амерыцы^[4]. Ён размешчаны ў даліне Мехіка, вялікай даліне на высокім плато ў цэнтры Мексікі, на вышыні 2240 метраў над узроўнем мора. Горад складаецца з шаснаццаці раёнаў.

Паводле ацэнак на 2009 год колькасць насельніцтва ў горадзе складае каля 8 840 000 чалавек, а горад мае плошчу ў 1485 км²^[5]. У адпаведнасці з апошнім вызначэннем тэрыторыі федэральным урадам і ўрадамі штатаў, насельніцтва агламерацыі Мехіка складае 21,2 мільёна чалавек, што робіць яго другім па велічыні мегаполісам у заходнім паўшар'і і пятай па велічыні агламерацыяй у свеце^[6]. ВУП Мехіка на 2008 год склаў 390 млрд долараў ЗША, што робіць яго восьмым самым багатым горадам у свеце^[7]. Горад, акрамя таго, садзейнічаў росту паказчыка ВУП у цэлым па краіне на 21%, а такі рост з улікам сталічнай вобласці склаў 34% ад агульнага ВУП краіны^[8].

Горад быў пабудаваны на востраве возера Тэскока ацтэкамі ў 1325 годзе, як Тэначтытлан, які быў амаль цалкам разбураны ў 1521 годзе падчас аблогі Тэначтытлана, а пасля перабудаваны ў адпаведнасці з іспанскімі гарадскімі стандартамі. У 1524 годзе горад быў вядомы як Мехіка-Тэначтытлан^[9], і па стане на 1585 год афіцыйная назва была зменена на сучасную — Мехіка (ісп.: La Ciudad de México)^[9]. Мехіка служыў палітычным, адміністрацыйным і фінансавым цэнтрам большую частку гісторыі іспанскай каланіяльнай імперыі^[10]. Пасля здабыцця незалежнасці ад Іспаніі была створана федэральная акруга ў 1824 годзе.

Пасля доўгіх гадоў патрабавання большай палітычнай аўтаноміі жыхары атрымалі права непасрэдна абіраць кіраўніка ўраду і прадстаўнікоў аднапалатнага Заканадаўчага Сходу ўсенародным галасаваннем у 1997 годзе. З тых часоў партыя левага напрамку Партыя дэмакратычнай рэвалюцыі (ПДР) мае большасць у гэтым сходзе^[11]. У апошнія гады ў мясцовых уладах прайшла хваля ліберальнай палітыкі: быў дазволены аборт па просьбе кожнай жанчыны да 12 тыдняў цяжарнасці, уведзена абмежаваная форма эўтаназіі, развод па ўзаемнай згодзе бакоў і дазвол на аднаполыя шлюбы.

Гісторыя

У 1325 годзе індзейцамі-ацтэкамі быў заснаваны горад Тэначтытлан, што ў перакладзе з мясцовай гаворкі азначала — «дом Кактусавай скалы». Гэта была будуча сталіца імператара Матэкусомы II Шакаёцына, больш вядомага пад імем Мантэсума. Заснавальнікі горада, старажытныя ацтэкі, першапачаткова вялі качавы лад жыцця і займаліся паляваннем і рыбалоўствам. Іх плямёны з’явіліся ў наваколлях сучаснага Мехіка прыблізна ў 1200 годзе. Згодна са старажытнаіндзейскім паданнем, сюды ім загадаў з’явіцца бог сонца Уіцылапочтлі, які загадаў ацтэкам пасяліцца ў тым месцы, дзе ім сустрэнецца арол, які сядзіць на высокім кактусе і ўтрымлівае ў дзюбе змяю. Індзейцам атрымалася выявіць такую мясцовасць, якая цалкам адпавядала апісанням, дадзенаму Уіцылапочтлі, і яны вырашылі заснаваць тут паселішча. Тэначтытлан, які вырас на заходнім беразе возера Тэскока, у маляўнічай даліне, стаў сталіцай ацтэкскай дзяржавы. Тэрыторыя старажытнага горада была даволі шырокай: ён займаў плошчу каля 7,5 км². Тэначтытлан перасякала сетка каналаў, а паведамленне з сушай ажыццяўлялася пры дапамозе дамбаў, забяспечаных пад’ёмнымі мастамі. Першыя еўрапейцы, здзіўленыя пышнасцю Тэначтытлану, назвалі яго «Венецыяй ацтэкаў». Горад атачала возера, дакладней, цэлая сістэма рукатворных вадасховішчаў, створаная намаганнямі індзейцаў. Тры дамбы злучалі цэнтр з сушай. Вуліцамі служылі каналы, якія перасякалі масты. Для абароны ад паводак была ўзведзена мураваная плаціна. У XV-XVI стагоддзях Тэначтытлан ператварыўся ў адзін з найпрыгажэйшых гарадоў Заходняга паўшар’я. Як відаць, ён з’яўляўся найбольш буйным у свеце: колькасць насельніцтва да пачатку XVI стагоддзя складала амаль 500 тысяч чалавек, па тых часах каласальная лічба. Гэты велічны горад паспеў праіснаваць каля двух стагоддзяў. Іспанскія канкістадоры пад правадырствам Эрнана Фернанда Картэса, які высадзіўся ў Тэначтытлане 8 лістапада 1519 года, былі ўражаны пышнасцю велізарнага ацтэкскага горада. Паводле слоў аднаго з прыбыўшых на востраў іспанцаў: «… такога ніхто ніколі не бачыў, не чуў і нават у сне не мроіў аб чым-небудзь падобным таму, што мы тады ўбачылі». Ацтэкі, далёка не мірны народ, падпарадкавалі сабе большую частку суседзяў, але іспанцаў сустрэлі, на здзіўленне, ветліва, бо, паводле старажытнай легенды, выгнаны індзейцамі барадаты светлатвары бог Кецалькаатль павінен быў вярнуцца ў год трысняговага дубца. У цыклічным календары ацтэкаў 1519 год апынуўся менавіта такім.

Палітыка Картэса, аднак, прывяла да канфлікту, успыхнула паўстанне, і заваёўнікам прыйшлося пакінуць Тэначтытлан. Пацярпеўшы паражэнне, авантурыст Картэс і не думаў адчайвацца. Папоўніўшы войска людзьмі і зброяй, ён пачаў новы наступ на сталіцу. 13 мая 1521 года Эрнан Картэс урачыста заявіў аб тым, што горад пераходзіць у валоданне іспанскага караля. Захоп горада і ўсталяванне ў ім іспанскага панавання азначалі гібель магутнай ацтэкскай імперыі, якая праіснавала больш за 200 гадоў.

У 1521 годзе на месцы разбуранага Тэначтытлана быў заснаваны Мехіка^[12], які атрымаў статус сталіцы калоніі Новая Іспанія. У пачатку каланіяльнага перыяду іспанцы вырашылі асушыць возера, не маючы магчымасці падтрымліваць складаную сістэму вадасцёку. Жыхары мексіканскай сталіцы расплачваюцца за гэта неабдуманае рашэнне дагэтуль. Прываліўшыяся адзін да аднаго, прасеўшыя і пакрывіўшыяся хаты з’яўляюцца візітнай карткай старога Мехіка. Тлумачыцца гэта тым, што горад стаіць на пяску і балотах, і пад ім шмат вады. У 1624 годзе, у горадзе ўспыхнула масавае народнае паўстанне: паўстанцы рашуча выступілі супраць панавання іспанскіх заваёўнікаў. У 1821 годзе пасля працяглай вайны за вызваленне ад іспанскага валадарства, Мексіка, нарэшце, здабыла незалежнасць, а Мехіка быў абвешчаны сталіцай новай дзяржавы. У 1847 годзе горад захапілі войскі Злучаных Штатаў Амерыкі, якія прэтэндавалі на пашырэнне сваіх тэрыторый за кошт далучэння да іх мексіканскіх зямель. Перыяд акупацыі доўжыўся да 1848 года. У 1863—1867 гадах Мехіка быў акупаваны французскімі войскамі. У 1910—1917 гадах пасля звяржэння 30-гадовай дыктатуры генерала Парфірыа Дыяса, у горадзе разгарнулася кровапралітная рэвалюцыйная барацьба, якая завяршылася перамогай дэмакратычнай рэвалюцыі. З 1929 года ў сталіцы размяшчаецца ўрад краіны, у канцы рэвалюцыйных дзесяцігоддзяў у Мехіка была праведзена нацыяналізацыя прадпрыемстваў, якія раней належалі прамысловым фірмам ЗША і Вялікабрытаніі. У перыяд Другой сусветнай вайны большасць жыхароў Мехіка з’яўляліся прыхільнікамі антыгітлераўскай кааліцыі. У 1968 годзе ў сталіцы Мексікі праводзіліся гульні XIX Алімпіяды. Вялікае значэнне для развіцця фінансавай і гаспадарчай сферы горада маюць знешнегандлёвыя адносіны з Канадай і ЗША. У 1999 годзе пачалося будаўніцтва небаскроба «Вежа Маёр». Цяпер гэты будынак з’яўляецца найвышэйшым збудаваннем у Лацінскай Амерыцы.

Геаграфія

Знаходзіцца ў цэнтральнай частцы Мексікі, недалёка ад паўднёвага канца плато Анахуак. Вышыня над узроўнем мора — 2240 м. Далягляд у горадзе амаль цалкам перакрываецца горнымі хрыбтамі, недалёка знаходзяцца вяршыні Папакатэпэтль і Істасіўатль. Клімат прахалодны і сухі. Мегаполіс і найбуйнейшы горад Мексікі (1990). Рост гораду адбываецца найперш праз жылыя раёны, якія называюцца «калоніямі» (ісп.: colonias).

Клімат

Мехіка мае субтрапічны клімат нагор'я паводле кліматычнай класіфікацыі Кёпена, у сувязі з яго трапічнымі размяшчэннем і высокім уздымам. Ніжнія вобласці даліны атрымліваюць менш ападкаў, чым верхнія на поўдні. Ніжэй гарадкоў Іцтапалапа, Іцтакалька і Венустыяна Каранса і заходняй часткі Густава А. Мадэра, як правіла, больш суха і цяплей, чым у верхніх паўднёвых раёнах, горны рэгіён утрымлівае хваёвыя і дубовыя лясы вядомыя як дыяпазон Ахуска.

Сярэднегадавая тэмпература вагаецца ад 12 да 16 °C у залежнасці ад вышыні раёна. Нізкія тэмпературы, як правіла, зарэгістраваныя ў студзені і лютым, могуць дасягаць ад —5 да —2 °C, і, як правіла, суправаджаюцца выпаданнем снегу ў паўднёвых рэгіёнах Ахуска. Максімальныя тэмпературы позняй вясной і летам могуць дасягаць да 32 °C. У цэлым ападкі ў значнай ступені назіраюцца ў летнія месяцы. Цэнтральныя раўніны Мехіка рэдка атрымліваюць ападкі ў выглядзе снегу зімой, дзве апошнія такія з'явы былі зафіксаваны 5 сакавіка 1940 года і 12 студзеня 1967 года.

Клімат Мехіка
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Сярэдні максімум, °C	21,2	22,9	25,7	26,6	26,5	24,6	23,0	23,3	22,3	22,2	21,8	20,8	23,4
Сярэдні мінімум, °C	5,8	7,1	9,2	10,8	11,7	12,2	11,5	11,6	11,5	9,8	7,9	6,6	9,6
Норма ападкаў, мм	11,0	4,3	10,1	25,9	56,0	134,8	175,1	169,2	144,8	66,9	12,1	6,0	816,2
Крыніца: Servicio Meteorológico Nacional, World Meteorological Organisation

Эканоміка

Горад утварае ядро Федэральнай акругі і з'яўляецца гандлёвым, прамысловым, фінансавым, палітычным і культурным цэнтрам краіны. Мехіка з'яўляецца адным з найважнейшых эканамічных цэнтраў у Лацінскай Амерыцы. Уласна горад, гэта значыць федэральная акруга, вырабляе 21,8% валавага ўнутранага прадукту краіны^[13]. Паводле даследавання, праведзенага PricewaterhouseCoopers, ВУП Мехіка складае $ 390 млрд, займаючы пра гэтым восьмае месца сярод самым багатых горадоў у свеце пасля Токіа, Нью-Ёрка, Лос-Анджэлеса, Чыкага, Парыжа, Лондана і Осакі/Кобэ, і, з'яўляючыся самым багатым у Лацінскай Амерыцы, робіць Мехіка 30-ай па велічыні эканомікай у свеце^[14]. Мехіка з'яўляецца самым вялікім укладчыкам прамысловага ВУП краіны (15,8%), а таксама робіць найвялікшы ўнёсак у ВУП краіны ў сектары паслуг (25,3%). У сувязі з абмежаваным выкарыстаннем неўрбанізаваных прастор на поўдні ад горада, большасць з якіх абаронена з экалагічнымі законамі, унёсак федэральнай акругі ў сельскую гаспадарку з'яўляецца найменшым з усіх суб'ектаў Мексіканскай Федэрацыі^[13]. Мехіка мае адну з самых хуткарастучых эканомік у свеце, ВУП якой паводле прагнозаў падвоіцца да 2020 года^[15].

Эканамічныя рэформы прэзідэнта Карласа Салінаса дэ Гартары аказалі велізарны ўплыў на горад, а некаторая колькасць прадпрыемстваў, уключаючы банкі, былі прыватызаваны. Ён таксама падпісаў Паўночнаамерыканскае пагадненне аб свабодным гандлі (НАФТА). Гэта прывяло да дэцэнтралізацыі і зруху ў эканамічнай базы Мехіка, ад вытворчасці да рынку паслуг, бо многія заводы пераехалі ў штат Мехіка і паўночныя штаты.

Асноўнымі галінамі эканомікі горада з'яўляюцца хімічная, нафтаперапрацоўчая, харчовая, тэкстыльная, аўтамабілебудаванне, машынабудаванне, фармацэўтычная, вытворчасць спажывецкіх тавараў. Багаты каларыт горада і шматлікія культурныя помнікі прыцягваюць вялікую колькасць турыстаў, асабліва з ЗША.

Транспарт

На ўсходзе ад горада знаходзіцца міжнародны аэрапорт Беніта Хуарэс. Метрапалітэн Мехіка (9 ліній у 1990, 11 — у 2009) адкрыты ў 1969 годзе.

Праблемы горада

Вялікімі праблемамі гораду з'яўляюцца перанасяленне, канцэнтрацыя транспарту, моцнае забруджванне паветра, абумоўленае атмасфернымі ўмовамі навакольнай даліны. Іншай праблемай з'яўляецца стан грунту пад горадам. Большасць навакольнай даліны гэта азёрны басейн без сцёку, і ў мінулым, у сезоны дажджоў, азёры нярэдка разліваліся, шмат рабілася, каб абараніць горад ад паводак і адкрыць магчымасць яго пашырэння, праз дрэнаж азёраў Тэшкока, Чалька, Хачымілька і інш. У 1607—1608 былі збудаваны 13-км дрэнажны канал і тунэль, каб спускаць паводкавыя лішкі на поўнач, у раку Тула. У 1900 быў скончаны цэнтральны канал, які дасягнуў ракі Панука. У 1936 была пачатая 19 км спіральная сістэма каналаў Караколь (ісп. слімак), сілкаваная падоўжнымі каналамі, якая дзейнічае як выпарвальны басейн, з якога здабываюць шэраг каштоўных мінералаў. Дрэнаж і артэзіянскія калодзежы панізілі ўзровень грунтавых водаў настолькі, што алювіяльныя глебы, раней насычаныя вадой, больш не могуць падтрымліваць цяжэйшыя будынкі горада, якія тонуць па 10,2—30 см за год. Некаторыя з найпрыгажэйшых будынкаў былі пашкоджаны, сярод іх стары касцёл (пачаты ў 1553 каля месца былога храма ацтэкаў) і Палац Прыгожых Мастацтваў. Сучасныя офісныя будынкі падпіраюцца сістэмамі паляў. У дадатку да мяккай глебы, горад змешчаны ў раёне высокай сейсмічнай актыўнасці, і землетрасенні 1957 і 1985 прычынілі вялікія шкоды.

Культурныя помнікі

Горад мае шмат помнікаў культуры. Захавалася шмат узораў іспанскай каланіяльнай архітэктуры, як, напрыклад, касцёлы і Нацыянальны Палац на вялікай цэнтральнай плошчы Плаза дэ ла Канстытусьён, дзе вуліцы старога горада перасякаюцца ў падабенстве транспартнай развязкі, а вялікія авеню кіруюцца адсюль да аддаленых частак горада. Французскі ўплыў 19 ст. дэманструецца публічнымі будынкамі таго часу, у навейшых будынках з'яўленыя навейшыя стылі. Некаторыя старыя будынкі, гэтаксама як і навейшыя, напрыклад, Палац Прыгожых Мастацтваў, Нацыянальны Палац, Нацыянальная Падрыхтоўчая Школа, упрыгожаны фрэскамі сучасных мастакоў (Дыега Рывера, Хасэ Клементэ Ароска, Давід Альфара Сікейрас). Універсітэцкі гарадок (адкр. 1952), які збудаваны на Эль-Педрэгалі, лававым выхадзе на ўскраінах горада, упрыгожаны вядомымі мазаікамі Хуана О'Гормана.