Mehiko

Mehiko
Ciudad de México

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Meksik
Eläjiden lugu (2020)	9,209,944 ristitud
Pind	1,485 km²
Pämez'	Klara Brugada (reduku 2024—, Clara Brugada)
Telefonkod	+52−55
Aigvö	tal'vel UTC−6, kezal UTC−5

Suren Mehikon kart (2014)

Mehiko (isp.: Ciudad de México [sjuˈða(ð) ðe ˈmexiko], lühenduz CDMX, nauatl': Āltepētl Mēxihco [aːl'tepeːt͡ɬ meːˈʃiʔko]) om Meksikan pälidn (vspäi 1821) da kaikiš suremb lidn. Se om valdkundan federaline ümbrik oficialižikš. Kaikiš suremb ispanijankel'ne lidn mail'mas, Pohjoižamerikan kaikiš enamba elänzoittud lidn.

Istorii

Lidnan aluz om pandud ispanijalaižil vl 1521 muretud Tenočtitlanan (actekiden pälidn) sijas. Uz' nimi om sündnu ispanijalaižil heiden vägitungendan aigan: Mehitli om actekiden sodajumalan nimi.

Vn 1985 19. päiväl sügüz'kud jäl'gmäine sur' manrehkaiduz tegihe lidnas, kümne tuhad ristituid pölištuiba.

Geografijan andmused

Lidnaglomeracii vl 2006:      Lidnalaine pertišt      Federaline ümbrik (Mehiko-lidn)      Mehiko-štatan pohjoižpäivnouzmaižed municipalitetad (58)      Idal'go-štatan municipalitet (1)

Lidn sijadase valdkundan suvipalas, Meksikan mägišton katl'uses, 2240 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Viž vulkanad ümbärtas lidnad 3500..3930 m ü.m.t. kortte. Ei ole londuselišt lähtendad vedele katl'usespäi, ka lidn alištub sur'vezile, konz sadeged jokseškatas mägiden pautkilpäi. Lidnan järviden sistem om zavottüd saudas actekoil völ ümbärdamha sur'vezid.

Klimat om subtropine korktoiden mägiden, päivoikaz päiči vihmsezonas. Voden keskmäine lämuz om +18,3 C°, sulakun-kezakun +19,9..+20,9 C°, kül'mkun-uhokun +15,5..+17,1 C°. Ekstremumad oma −4,4 C° (uhoku) i +33,9 C° (sulaku, semendku). Il'man lämuz voib ületada +28 C° miččel taht kul. Ei voi panda halad semendkus (minimum om +3,7 C°) i heinkus-sügüz'kus (joga kun minimum om +1,0 C°). Paneb sadegid 861 mm vodes, enamba kezakus-sügüz'kus (137..177 mm kus), kuiv sezon oleskeleb kül'mkus-sulakus (77 mm pol'vodes). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 44..48 % röunoiš uhokus-sulakus i 64..70 % kezakus-redukus. Pölütorokad da manrehkaidused oma paksud.

Tobmuz

Lidnan rajonad (Federaline ümbrik, 2008)

Federaline Mehiko-ümbrik jagase 16 nimitadud rajonaks (üks'lugu isp.: demarcación).

Lidnan tobmuden pämez' om sen ohjastusen pämez' (isp.: Jefe/Jefa de Gobierno de Ciudad de México). Edeližed lidnan pämehed oma Marti Batres (Martí Batres, kezaku 2023 — reduku 2024), Klaudia Šeinbaum (Claudia Sheinbaum, tal'vku 2018 — kezaku 2023), Hose Ramon Amieva vl 2018 (José Ramón Amieva, 29. keväz'ku — 4. tal'vku), Migel' Anhel' Mancera Espinosa (Miguel Ángel Mancera Espinosa, tal'vku 2012 — keväz'ku 2018).

Eläjad

Vn 2010 Meksikan rahvahanlugemižen mödhe lidnan eläjiden lugu oli 8 851 080 ristitud. Kaik 9 209 944 elajad oli lidnas vl 2020 1485 km² pindal. Enamba mi 21,8 mln ristituid elädas Mehikon lidnaglomeracijas (vn 2020 andmused).

Metisad i katolikad oma enambuses lidnan eläjiden keskes.

Kaikiš suremb Amerikoiš Meksikan nacionaline avtonomine universitet baziruiše lidnas (isp.: Universidad Nacional Autónoma de México, UNAM, alusenpanend 1910, 373 tuh. üläopenikoid 2022-23 openduzvodel). Sen valdkundaližen aluzkundan kampusad sijadasoiš pälidnas päpaloin, om palakundoid kaikedme valdkundadme i ühesas verhas mas. Universitet mülütab kaks'kümne fakul'tetad, kümne nacionališt školad erazvuiččiš sferoiš i viž kolledžad, 34 tedoinstitutad i 26 muzejad mülüdas sen strukturha mugažo.

Transport

Lidnan südäimine kundaline transport om metropoliten, kiruhtramvai, kiruhavtobusad, avtobusad da trolleibusad, taksid i maršruttaksid (isp.: peseros). Vspäi 1969 metro radab lidnas da sen erasiš kaimdailidnoiš (vl 2016 oli 12 jonod, 195 stancijad, 226,5 km raudted).

Mehikon rahvahidenkeskeine civiline lendimport Benito Huaresan nimed (MEX / MMMX, 50,3 mln passažiroid vl 2019, 567 tuh. tonnoid jüguid vl 2021) om saudud 2230 m ü.m.t. korktusel, sijadase vides kilometras päivnouzmha lidnan keskuzpalaspäi. Sišpäi tehtas reisid AÜV:oihe, Evropha i Suviamerikan äjihe maihe, mugažo Meksikadme. Uz' lendimport linneb 16 km pohjoižpäivnouzmha lidnan keskusespäi, se om sauvomižes vspäi 2014.

Irdkosketused

• Mehiko-lidnan oficialine sait (df.gob.mx). (isp.)