अमृतसर

देवनागरी

अमृतसरः

पंजाब राज्यांतलें नामनेचें सुंदर शार आनी शीखाचें पवित्र धर्मस्थळ. बियास (व्यास) न्हंयचे देगेर हें शार वसलां. लोकसंख्या 5,89,229 (1981).शीखां खातीर एक देवूळ तयार करचें अशें शीकांचो चवथो गुरू रामदास हाका दिसलें, देखून 1577 वर्सा ताणें अकबरा कडसून हो जागो विकतो घेतलो. सगळ्या आदीं ताणें तळी खणली आनी ताका अमृतसरोवर अशें नांव दिलें. ह्या नांवा वेल्यान एक आख्यायिका आसा ती अशीः अयोध्येचो राजा राम हाणें अश्वमेध यज्ञ करपाचें थारावन जैताचो घोडो सोडलो. लव आनी कुश हांणी तो आडायलो. घोड्या खातीर राम, लक्ष्मण, भरत, शत्रुघ्न आनी लव आनी कूश हांचे मदीं झूज जालें. तातूंत राम आनी ताच्या हेर भावांक लव आनी कूसान बेशुध्द केले. उपरांत तांकां साबुद्दीर हाडपाक स्वर्गांतल्यान अमृत हाडले. त्या अमृतान तांणी त्या चौगांय भावांक साबुद्दीर हाडले. आनी उरिल्लें अमृत थंयच पुरलें. ह्याच जाग्यार गुरू रामदासान तळी खणली अशें सांगतात. हें तळें 475 फूट लांब आसा आनी ताचे चोंयवशीन संगमरवरी फातरांचो घाट बांदला. ह्या तळ्याच्या मदीं शीखांचें पवित्र थळ आसा. गुरू रामदास हाका मर्ण येतकच ताचो पूत आनी शीखांचो पांचवो गुरू अर्जुनदेव हाणें तळ्याच्या मदीं देवूळ बांदले. फुडें हें थळ शीख लोकांचें सत्ताकेंद्र जालें.

मोगलांनी ह्या शाराचो नाश करपाचो खूब यत्न केलो. 1761 त अहमदशहा दुर्रानीन सगळ्या अमृतसर शाराचो विध्वंस केलो. पूण राजा रणजितसिंग हाचे राजवटींत ह्या शाराची गिरेस्तकाय खूब वाडली. ह्याच काळांत शीखांच्या देवळाचो कळस भांगराचो केलो आनी ताका सुवर्णमंदीर हें नांव दिलें. उपरांत ब्रिटिशांच्या कालखंडांत हें शार वेपारी सांस्कृतीक आनी ब्रिटिश विरोधी चळवळीचें केंद्र आशिल्लें. सुवर्णमंदिराच्या लागसारूच इतिहासीक नामना मेळिल्ली जालियनवाला बाग आसा. हें बागेंत 13 एप्रिल 1919 ह्या दिसा ब्रिटिश अधिकारी जनरल डायर हाणें, भरिल्ले सभेचेर फारपेट केल्लो. हातूंत सुमार देड हजार लोकांक मरण आयिल्लें. 1947तल्या भारत-पाकिस्तान फाळणे वेळार शीमेवेलें शार म्हूण अमृतसराक खूब म्हत्व मेळिल्लें. 1965 त जाल्ल्या भारत-पाकिस्तानाच्या झुजा वेळार हें शार एक म्हत्वाचें केंद्र आशिल्लें. ह्या वेळार ह्या शाराक खूब लुकसाण सोंसचें पडलें.

ह्या शारांत सुती, रेशमी आनी गरम कपड्याच्यो गिरणी आसात. वनस्पती तूप, वखदां, पितळेचीं आयदनां, विजेचीं उपकरणां, रसायनां, दुदाचे पदार्थ करपाचे आनी हेर कारखाने हांगा आसात. जमखनां आनी ‘पश्मिना’ शालीं खातीर ह्या शाराक खूब नांव मेळ्ळां. हांगाच्या बाजारपेटेंत भरतकामाचे आनी लगदाकामाचे जायते नमुने पळोवंक मेळटात. 1893 वर्सा थापणूक जाल्लें खालसा कॉलेज हांगा आसा. ह्या शारांत विमानतळूय आसा.

ह्या शारांत शीखांची सुमार 12 गुरूव्दारा आसात. तातूंतलें सुवर्णमंदीर हें तांचें मुखेल गुरूद्वारा. सुवर्णमंदीराक दरबार मंदीर वा हरि मंदीर अशेंय म्हणटात. अमृतसर, संतोषसर,रायसर, विवेकसर आनी कमळसर (कौलसर) असीं पांच तीर्थां हांगा आसात. हे भायर जालियनवाला बागेंतली स्वतंत्र ज्योत, बाबा अटरायाचो मनोरो, दुर्गामंदिर , रामबाग, कैसरबाग,गोविंदगढ आदी थलां पळोवपा सारकीं आसात. शीखांच्या चार तख्तांतलो ‘अकाल तख्त साहबी’ हो तख्त (मठ) अमृतसरह शारांत आसा.