Mondala Patrimonio

La Mondala Patrimonio, anke nomata Mondala Patrimonio di la Homaro o Mondala Patrimonio di UNESCO, esas la ensemblo di la kultural e naturala situi qui havas granda intereso por la komuna heredajo di la homaro.

Depos 1978 la listo di Mondala Patrimonio aktualigesas omnayare da la Komitato di Monda Patrimonio di UNESCO.Ye 2018 ca listo inkluzis 1.092 situi kulturala, natural o mixita en 167 membra stati.

La Komitato di Monda Patrimonio kreesis da la Kontrato pri Protekto di Mondala Patrimonio Kultural e Naturala quan la 17ma Generala Konfererio di UNESCO adoptis la 16ma di novembro 1972 e quan 192 ek la 195 membra stati ratifikis en novembro 2016.

La skopo di la listo esas katalogizar, nomizar e prezervar (per la Fonduro di Mondala Patrimonio) situi kulturala, natural o mixita qui importas por la komuna heredajo di la homaro. La agnosko di ca situi generale famizas oli e venigas multa turisti.

Situi tra la mondo

Historio

Antiquala koncepti: la Sep Marveli dil Antiquala Mondo.
1954: kontrato di Den Haag por la protekto di la kulturala situi lor amoza konflikto.
1964: UNESCO komencas salvar per labori la templi di Abou Simbel en Egiptia kontre la aqual acenso di la lago Nasser pos la konstrukto di aquodigo. Ta salvo agnoskigar a plura landi la neceso prezervar la mondala patrimonio.
1965: Usa demandas la kreo di mondala fonduro por prezervar la kultural e naturala situi.
1970: kontrato pri adopto di akti por interdiktar ed impedar nelegal importaco, exportaco e proprieto-transfero di kultural situi ed objekti. Ol ratifikesis da 120 stati en 2010. Tamen ol ne retroefikas: la restituco esas obligata pos 1970, ma por la objekti diplasita ante 1970 la restituco facesas segunvole (negocio inter la stati, mediato da UNESCO, e.c.).
1972: kontrato por la protekto di la mondala patrimonio kultural e naturala.
1976: kreo di la Komitato di Mondala Patrimonio.
1978: enskribo dil unesma situi en la listo pri Mondala Patrimonio.

Kriterii

Komence, en 1978, esis nur la kulturala loki, di qui la listo dependis de sis kriterii. Pose, interaltre por riequilibrigar la Mondala Patrimonio inter la kontinenti, la naturala loki e quar nova kriterii aparis. En 2005, omna kriterii kunfuzesis aden 10 kriterii aplikebla ad omna sorti di loki.

La 10 kriterii esas:

Esar maestro-verko di la homala kreo-genio.
Atestar importanta interchanjo di influi, dum ula periodo od en ula kultural areo, pri developar arkitekturo o teknologio, edifical arti, aranjo di urbi o kreo di peizaji.
Atestar unike o remarkinde pri kulturala tradicio o civilizeso vivanta o desaparinta.
Esar magna exemplo di konstrukto-tipo, di arkitektural o teknologial ensemblo o di peizajo rilate ula agnoskita epoko di la homala historio.
Esar magna exemplo di tradicional uzado di teritorio o maro, o di interago di homo kun naturo, specale kande la natural situo frajileskis pro neimpedebla mutaco.
Esar mediate o nemediate asociita ad eventi, vivanta tradicii, idei, kredi, artaji o skripturi qui havas remarkinda signifiko universala.
Reprezentar naturala fenomeni o arei kun remarkinda naturala beleso e kun rimarkinda estetikal importeso.
Esar manga exemplo di importanta etapo di la historio di la Tero, inkluzite atestanto di la vivo o di geologiala procesi kun granda signifiko.
Esar magna exemplo di ekologial e biologiala procesi.
Kontenar la naturala viveyi maxim importanta por la taloka prezervado di la biologia diverseso, inkluzite la viveyi de minacata specii qui importas relate cienco o prezervo.