Misclassification: Freelancer mıyım Bağımsız Sözleşmeci mi yoksa Çalışan mıyım? Ben Neyim?

Son zamanlarda sıklıkla karşımıza çıkan "misclassification" yani çalışanların yanlış sınıflandırılması konusunda bir şeyler yazmak istedim. Bu yazıda freelancer olmanın, bağımsız sözleşmeci olmanın ve bordrolu çalışan olmanın farkını ve tanımlarını basitçe açıklamaya çalışacağım.

Çalışma hayatı giderek değişiyor ve bizim de bir parçası olduğumuz esnek iş modelleri artık yaygın hale geliyor. Ancak bu esneklik bazen çalışanların yanlış sınıflandırılmasına yol açabiliyor. İşverenler, bazı çalışanları freelancer veya bağımsız sözleşmeci olarak sınıflandırmaya çalışarak, işçilerin asgari ücret, iş saatleri, sigorta ve diğer haklarından feragat etmelerini isteyebiliyor. Bu durum, çalışanların güvencesiz bir iş deneyimi yaşamalarına neden olabilirken, işverenlerin de yasal sorunlarla karşı karşıya kalmasına yol açabiliyor.

Tanımlar Konusunda Hemfikir Olmak

Bir freelancer olarak çalışmak istiyorsanız bu çoğunlukla proje bazlı çalışacağınız anlamına gelir. İşlerinizi ve görevlerinizi kendi yöntemlerinizle yönetirsiniz. Aynı anda birden çok şirket için çalışabilirsiniz ve çoğunlukla (gelirinize bağlı olarak) çalışmalısınızdır da. İşveren tarafında ise freelancerlarla çalışmak daha esnek ve modüler bir iş gücü sağlar. Bu şekilde belirli projeler için doğru yeteneğe daha kolay ulaşabilirler.

Bağımsız sözleşmeciler ise genellikle daha uzun süreli projeler için aynı anda tek bir şirkete hizmet verirler. Zaman yönetimi konusunda freelancerlara göre tam zamanlı çalışana daha yakındırlar. Türkiye'de henüz çok yaygın olmayan bu yöntem ABD'de ve Avrupa'da sıklıka kullanılmaktadır. Bu bölgelerde bağımsız sözleşmeciler genelde bir ajans aracılığıyla şirketlere hizmet verirler ve sözleşmelerini bu ajansla hazırlarlar.

Şimdi gelelim yanlış sınıflandırma problemine neden olan "çalışan" tanımına. Bu noktada işçi demek yanlış olmayacaktır. 4857 sayılı İş Kanununun 2. maddesine göre, bir iş sözleşmesine (yazılı, sözlü, zımni) dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. Bu noktada iş sözleşmesi, ücret ve sigorta konuları devreye girer. Hukuki tanımlarına girmeyeceğim ama her iki taraf için bağlayıcılık unsurunun ilk iki yönteme göre çok daha fazla olduğu aşikardır.

Ben Neyim?

Yazar önerisi: Bu kısmı okurken Candan Erçetin'den Ben Kimim dinleyebilirsiniz.

Kulağa felsefi bir soru gibi gelebilir ve cevabını bulmak da oldukça zordur 🙃 Fakat şu an üzerinde konuştuğumuz bağlamda oldukça basit bir iki adımda bu sorunun cevabını bulabilirsiniz. Bu adımları işverenler de geriye dönük ücret talepleri, vergi cezaları ve diğer yaptırımlarla karşılaşmak istemiyorlarsa dikkatli bir şekilde takip etmelidir.

1. Çalışanların işverenleri tarafından ne kadar kontrol edildiği önemlidir. Tam zamanlı bir çalışan olan bir kişi, işverenin kontrolü altında çalışır ve işveren, çalışanın çalışma saatleri, işyeri ve işi yapma şekli üzerinde belirleyici bir rol oynar. Bağımsız sözleşmeci olarak çalışan bir kişi ise kendi işini yönetir ve genellikle işveren tarafından kontrol edilmez.
2. Çalışanların işverenleri tarafından sağlanan ekipman ve malzemeler de bir fark yaratabilir. Tam zamanlı bir çalışan, işverenin sağladığı ekipman ve malzemeleri kullanırken, bağımsız sözleşmeci veya freelancer olarak çalışan bir kişi kendi ekipman ve malzemelerini sağlar.
3. Çalışanlara işverenleri tarafından yapılan ödeme şekli de bir fark yaratabilir. Tam zamanlı bir işçi olarak çalışan bir kişi, düzenli maaş veya saatlik ücret alırken, bağımsız sözleşmeci veya freelancer olarak çalışan bir kişi genellikle projeye göre ödeme alır.

Özetlemek gerekirse, çalışma zamanınızın neredeyse tamamını bir şirket için kullanıyorsanız, aldığınız ödeme düzenli bir ödemeyse (maaş alıyor gibi hissediyorsanız, o ücretin maaş olma ihtimali yüksektir 🤓), şirket içinde size bağlı veya sizinle beraber çalışan başka insanlar varsa, bir yöneticiye düzenli bir şekilde raporlama yapıyorsanız, çalışma saatleriniz şirket tarafından belirleniyorsa tebrik ederiz! Artık bir freelancer veya serbest çalışan değilsiniz. Farklı yasal haklarınız var ve bunu mutlaka işvereninizle konuşmalısınız.

Yukarıdaki koşullar işverenlerin kafasında da bir ışık yaktıysa Remote'un hazırladığı Risk Hesaplayıcı'yı öneriyoruz. Yukarıda saydıklarımızı interaktif bir şekilde soru-cevap haline getirmişler ve herkesin kullanımına açmışlar.

Bitirirken önemli olduğunu düşündüğüm bazı noktaların altını çizmek istiyorum. Herhangi bir şekilde emeğini satarak çalışan herkes bunu nasıl yapmak istediğine kendi karar vermelidir. Freelancer olarak çalışmak bir ek gelir kaynağı veya hayatı kazanma yöntemi olabilir, aynı şekilde bağımsız sözleşmeci olmak da. Fakat işverenlerin yasalarla çok net bir şekilde belirlenmiş yükümlülüklerden kaçınmak için çalışanlarını bu yöntemle çalışmaya zorlamaları kabul edilemez bir hak ihlalidir ve yaptırımları vardır.

Freelancer olmayı tercih ediyorsanız veya proje bazlı çalışacak yeteneklere ihtiyaç duyuyorsanız Jobtogo'nun kapıları herkese açık. Çalışan olarak yanlış tanımlandığınızı düşünüyorsanız da işvereninizle konuşmanızı ve bir avukata danışmanızı öneririz.

Kaynaklar:

• Misclassification, US Department of Labor Wage and Hour Division
• Employee vs. Independent Contractor Misclassification, Remote.com
• Independent Contractor (Self-Employed) or Employee?, Internal Revenue Service
• Yasa ve Kanunlarda İşçi Nedir?, Kemalkaya.av.tr
• Worker Misclassification Risk?, Jackson Lewis Law Blog