Freelance: Esnek ve Bağımsız Çalışma Gücü
Son yıllarda iş dünyasında çalışma modelleri büyük bir hızla dramatik bir dönüşüm geçiriyor. Geleneksel tam zamanlı işlerin yerini esnek ve bağımsız çalışma şekilleri almaya başlarken dijitalleşme ve uzaktan çalışma imkânlarının artmasıyla freelance ve gig ekonomisi kavramları istihdam literatüründe kendine önemli bir yer edinmeye başladı.
Ortalama 83.200 saatimizi harcayacağımız iş dünyasında esneklik, bağımsızlık ve çeşitlilik sunan yenilikçi modeller profesyonellerin iş hayatını yeniden şekillendirirken işverenler için de verimli ve maliyet etkin çözümler sunuyor. Bu yazıda istihdam şekillerini keşfedecek ve uzun süreli bu kariyer koşusunda freelance çalışma modelini ele alacağız.
Free-lance : Serbest Mızrak
"Freelance" kelimesi "free" (serbest) ve "lance" (mızrak) kelimelerinin birleşiminden gelir. Kavramın popülerleşmesi 19. yüzyılda Walter Scott tarafından kaleme alınan ünlü Ivanhoe romanı ile olmuştur. 12. yüzyıl İngiltere’sinde geçen ve Normanlar ve Saksonlar arasındaki siyasi ve sosyal çatışmaları konu alan eserde “freelance” kavramı ilk kez kullanılmıştır.
Orta Çağ’da “lance” (mızrak) taşıyan şövalyeler ve askerler, savaşlara ya da soyluların hizmetine para karşılığında katılıyorlardı. Bu asker grubu bir lord ya da krala bağlı olmadan ücret karşılığında anlaştıkları gruplar adına savaşlara katılıyor ve düzenli orduların dahi ötesine geçen bir gücü temsil ediyorlardı. Zamanla bu terim belirli bir şirkete ya da organizasyona bağlı olmadan çalışan kişilere atıfta bulunmak için de kullanılmaya başlandı. Modern dünyada ise freelance çalışanlar olarak ifade edilen öbek; bağımsız projeler yürüterek kazanç sağlayan ve zamanlarını diledikleri gibi organize edebilen profesyonelleri ifade etmektedir.
Profesyonel Çalışma Modelleri
Modern zaman insanları olarak iş çoğumuzun hayatının tam öbeğinde yer alıyor. Mesaiye harcanan zaman insan ömrünün ciddi bir kısmını temsil ederken iş-yaşam dengesi adına söylenenlere giderek artıyor. Konu ve içerik bakımından derinleşme ve uzmanlaşmayı şiddetle tavsiye eden iş dünyasında bu sıralar işin şekline yönelik değişmeler de yaşanıyor. İş yapma ve mesai şekilleri hızla değişirken iş tarzlarına birlikte bakalım:
Tam Zamanlı (Full-Time) Çalışma
Tam zamanlı çalışma modeli en yaygın ve geleneksel istihdam biçimlerinden biri olup bir çalışanın belirli bir işveren için haftada 35 ila 40 saat arası çalışmasını içerir. Bu çalışma modelinde çalışanlar genellikle maaş, sağlık sigortası, emeklilik katkıları ve izin gibi sosyal haklardan yararlanırlar. Karşılığında ise başka yerde iş yapma yasağı, rekabet yasağı gibi kabullerde bulunup İşverenler tarafından güvenli ve sürekli bir iş gücü olarak görülürler.
İşveren açısından planlama yapmaya müsait ortam yaratan tam zamanlı çalışanlar daha fazla bağlılık ve üretkenlik sunar. Çalışanlar içinse sabit gelir, iş güvencesi ve sosyal haklar bu modelde sağlanmış olur. Yoğun çalışma saatlerinin iş-yaşam dengesini zorlayabileceği bu model dünyadaki en yaygın istihdam biçimidir.
Yarı Zamanlı (Part-Time) Çalışma
Yarı zamanlı çalışma modeli ise tam zamanlı çalışmaya kıyasla daha az saat çalışma anlamına gelir. Genellikle haftada 20-30 saat arası bir çalışma süresini kapsar. Part-time çalışanlar tam zamanlı çalışanlar gibi aynı tür işlerde çalışabilirler; ancak maaş ve sosyal haklar açısından (yarı yarıya bile olmayan) farklar olabilir. Özellikle anlık takip gerektirmeyen işlerde seçilen bu model çalışanlara daha fazla esneklik sağlar. Öğrenciler, emekliler veya ek gelir elde etmek isteyenler için uygun olabilecek bu modelde turnover oranı daha yüksektir.
OECD - OCDE verisine göre Hollanda part-time çalışanların nüfusa oranında %34.1 ile birinci sıraa yer alırken Türkiye'de nüfusun ortalamada %8.4'ü part-time olarak çalışmaktadır. Bir diğer bulgu ise kadınların part-time işlerde çalışma oranının daha yüksek olduğu yönündedir. Türkiye'deki örnekte genel ortalama %8.4, erkeklerin %5.5 iken kadınların part time çalışma oranı %14.5 olarak karşımıza çıkmaktadır.
LinkedIn tarafından öneriliyor
Proje Bazlı ve Geçici (Contractual/Temporary) Çalışma
Proje bazlı ya da geçici çalışma modeli ise genellikle belirli bir süre veya projenin tamamlanmasına kadar devam eden iş türlerini kapsar. İşverenler belirli konuda geçici iş gücüne ihtiyaç duyduklarında sözleşmeli çalışanlar ile kısa süreli anlaşmalar yaparlar. Nokta atışı ve geçici süreli tecrübeye ihtiyaç duyulduğunda bu çalışma modeli yüksek verim sunabilmektedir. Geçici çalışma modeli kimi zaman mevsimlik işçiler gibi operasyonel işlerde olurken kimi zaman mevsimlik CEO'ların da şirketlerin belirli dönemlerinde belirli görevleri üstlenmesi şeklinde gerçekleşir.
IT projeleri, inşaat projeleri, özel yapım işler gibi alanlarda sıkça tercih edilen bu istihdam modelinde sözleşmeler zamana veya işin istenen seviyede teslimine bağlanır. Belirli bir beceriye sahip kişilere esneklik sunar ve işverenler için maliyet avantajı sağlar.
Freelance ve Bağımsız Çalışma (Freelance Work)
Freelance çalışma ise yukarıda belirtildiği üzere belirli bir şirkete bağlı olmadan, kendi işini yöneten ve çeşitli müşterilere hizmet sunan bireylerin çalıştığı bağımsız bir modeldir. Freelance çalışanlar, dijital platformlar aracılığıyla iş bulabilir ve genellikle proje bazlı görevler üstlenirler. Çalışma zamanını ve projeleri seçme özgürlüğü sağlayan bu model aynı zamanda iş-yaşam dengesi açısından esneklik sunar. Bir tüzel kişilik koruması, sosyal hakların olmadığı bu modelde en büyük sıkıntı ise gelir istikrarsızlığı olarak karşımıza çıkıyor. Hatta bu sebeple kimi zaman freelance modellerin fiyatlanmasında da bir istikrarsızlık artışı görebiliyoruz.
Upwork ve Fiverr gibi platformlar üzerinden freelance çalışanlar; dijital pazarlama, grafik tasarım, yazılım geliştirme gibi alanlar başta olmak üzere dünya genelinde büyük bir iş gücü oluşturmaktadır. 2023 Upwork etki raporuna bakıldığında freelance çalışma modeli ile 3.8 milyar dolarlık bir ticari hacim oluşturulduğu görülmekte; 851.000 aktif üyenin sistemi kullanarak freelance iş odağında kaldığına dikkat çekilmektedir.
İş Paylaşımlı (Job Sharing) Çalışma
Job sharing modeli ise iki veya daha fazla kişinin bir tam zamanlı işi paylaşması anlamına gelir. Aynı pozisyonda çalışanlar iş yükünü bölüşerek belirli günlerde veya saatlerde çalışırlar. Bazı full time istihdamların yetmediği durumlarda da bu modele rastlayabiliriz.
Çalışanlar arasında sorumlulukların bölünerek paylaşımını konu alan bu yenilikçi modelde sıkça koordinasyon ve iletişim eksiklikleri görülebilir. Tarafların birbirini suçlaması veya bazı operasyonları birbirinden beklemesi görevlerin paylaşılmasında zorluklara yol açabilir. Yakında zamanda Co-CEO başlığı altında full-time CEO'luk görevinin ikiye bölündüğü istihdamları girişim dünyasında görüyoruz. Otorite, meşruiyet ve liderliğin hassas yönetilmesini gerektiren bu modelin de yakında yaygınlaşacağına (daha fazla yetenek setine ihtiyaç duyuyor olacağız) inanıyorum.
Freelance > Modelin Geleceği & Geleceğin Modeli
Son yıllarda freelance ekonomisinin hızlı bir yükselişe geçtiğini gösteren çeşitli veriler mevcut. 2020’de yapılan bir araştırmaya göre ABD’de iş gücünün %36’sı freelance çalışıyor ve bu oran her geçen yıl artış gösteriyor. Ayrıca 2027’ye kadar ABD iş gücünün %50’sinin freelance çalışanlardan oluşacağı tahmin ediliyor. Ülkemizde de startup ekosisteminin dışında taşan freelance kullanımı özellikle belirli dikeylerde yükseliyor. Global çapta freelance çalışmanın yükselişinin birkaç nedeni var:
Freelance çalışmanın geleceği yukarıda bahsettiğim dijitalleşme ve uzaktan çalışma olanaklarının hızla yaygınlaşmasıyla birlikte iş dünyasında önemli bir dönüşüm geçiriyor.
Startuplar esnek iş gücü modellerine olan talebin artmasıyla, freelance çalışanları birer stratejik ortak olarak görmeye başlıyor. Freelance çalışma modeli startupların yaratıcı ve yenilikçi projelerde hızlı bir şekilde yeteneklere erişmesini sağlarken aynı zamanda maliyetleri optimize etmelerine olanak tanıyor. Freelance çalışanlar farklı sektörlerdeki deneyimleri ve becerileri ile startupların dinamik ihtiyaçlarına anında yanıt verebilmekte; böylece firmalar için bir rekabet avantajı sunmaktadır.
Elbet bu modeldeki freelance çalışmanın sürdürülebilirliği için disiplinli bir çalışma düzeninin oluşturulması ve profesyonel ağların güçlendirilmesi kritik bir öneme sahip. Startupların freelancerlarla olan ilişkilerini daha etkili yönetebilmek için uygun iletişim ve proje yönetim araçları kullanmaları gerekmekte. Bu sayede hem freelance çalışanlar hem de işverenler, projelerin başarıyla tamamlanmasını sağlayarak uzun vadeli iş birlikleri oluşturabilirler. Freelance çalışmanın geleceği; esnekliğin ve çeşitliliğin değer bulduğu bir iş ortamında -startupların büyüme stratejileriyle uyumlu bir şekilde- şekillenmeye devam edecek gibi görünüyor.
Yaşamak için Çalışmak & Çalışmak için Yaşamak
CAP