Tanrıça Freyja, insanlığı fosilden kurtaracak mı?

Dünya ilk büyük küresel enerji krizini yaşıyor. Yüksek fiyatlar bir yandan enflasyon üzerinden diğer yandan enerji ithalatçısı ülkeleri dış dengeleri üzerinden tehdit ediyor.

ABD ekonomisinde yaşanan küçülme sonrası ekonomistler küresel resesyon tehlikesinin yükseldiğine işaret ediyorlar.

Ülkeler enerji krizini aşmak için yerli ve yenilenebilir kaynaklara daha çok ağırlık verme eğilimindeler. Ancak rüzgar ve güneş santralleri 7/24 kesintisiz enerji sağlayacak kapasiteye sahip değiller. Bu yüzden enerji şebekelerinde baz santral işlevini göremiyorlar.

Fakat gelişen teknoloji buna da bir çözüm bulma aşamasında. Yeşil enerji kaynaklarına yöneliş sayesinde enerji depolama gelişen bir sektör olarak öne çıkıyor. Rüzgar ve güneş santrallerinin yüksek kapasite ile çalıştıkları dönemlerde şebekeden artan enerjiyi depolayacak sistemler geliştiriliyor. Halihazırda yaygın olan lityum pillerin kullanım ömürlerinin kısa olması yüzünden bir ilerleme sağlanamamıştı. Son birkaç yıldır ise kullanım ömrü çeyrek asrı gören Vanadyum Redoks Akış Pilleri (VRFB) işin odağına alınmaya başlandı.

VRFB, büyük miktarlarda enerjiyi uzun süre hazır durumda depolama ve bu enerjiyi gerektiği hızla serbest bırakma özelliğine sahip. Bu pillerin zamanla kapasite kaybı yaşamıyor oluşu da tercih edilmelerinde etkili bir unsur. Fakat lityum pillere göre bir miktar daha pahalılar. İlk yatırım maliyeti bakımından pahalı görünseler de kullanım ömürlerinin uzun olması ve geri dönüştürülebilirlikleri onları sürdürülebilir kılıyor.

Bu teknoloji sayesinde tamamen rüzgar ve güneşe dayalı santrallerden enerji tedarik eden bölgeler rüzgar esmediğinde veya hava kapalı olduğunda bu depolardan enerji alabilecek. Bu enerji depolama kaynakları ise adı üstünde vanadyum madeninden yapılıyor.

Yeryüzündeki en yaygın beşinci metal çeşidi olan vanadyum sayesinde dönüştürülebilen ve yeniden kullanılabilen piller üretmek mümkün. Adını İskandinav tanrıçası Freyja'nın eski İskandinav ismi olan Vanadis'ten alan bu elementin bulunduğu madenlerin en büyüklerinden bir kısmı Avustralya'da. Vanadyum, yenilenebilir enerji teknolojileri için ihtiyaç duyulan ilk beş madenden biri. Bu madene olan talebin 2050'ye kadar yüzde 173 artması bekleniyor. Söz konusu maden halihazırda ağırlıkla çelik sektöründe kullanılıyor.

Korozyona karşı doğal direnci olan gümüş grisi bir metal olan vanadyum, çelik ve diğer özel alaşımların mukavemetini artırma işlevi görüyor. Bu madenin en büyük ithalatçısı ise Çin. Vanadyumlu alaşımlar ayrıca kıyı ötesi petrol sondaj borularının yapımında da kullanılıyor. Bunun yanında gözlük camlarının, sanayi ve büyük bina camlarının ultraviyole ışıklara karşı filtrasyonunda da yine vanadyum teknolojisi kullanılıyor. Yani denizin dibinden gökdelenlerin parlak yüzeylerine kadar bu metalik maden hayatımızın içinde. Şimdi ise yeşil teknolojilerle üretilen enerjinin depolanmasında işlev görmeye başladı.

MTA'da yer alan bilgilere göre, ülkemizde Şırnak, Mardin-Silopi asfaltit yatakları ile Seydişehir boksitlerinde vanadyum bulunuyor. Bunların dışında Türkiye’de bilinen vanadyum yatağı yok. Bence aramak için kesinlikle çalışma yapılmalı. Yine maalesef ülkemizde doğrudan vanadyum cevheri üretimi yok. Mevcut vanadyum kaynaklarının ise ekonomik olmadığı belirtiliyor. Ancak, içinde vanadyum bulunan diğer cevherleşmelerin işletilmesi sırasında yan ürün olarak kazanma için teknoloji geliştirme çalışmaları yapıldığı yine MTA tarafından not edilmiş.

İthalat verilerine baktığımızda ülkemiz 2021 yılında kilosu 25 dolardan 33 milyon dolarlık ferro-vanadyum; kilosu 7 dolardan 144 bin dolarlık vanadyum oksitleri ve hidroksitleri ithal etmiş. 33 milyon dolar büyük bir tutar olmasa da ülkemizin enerjide dışa bağımlılığı hepimizin malumu. Yenilenebilir kaynakların kurulu güç kapasitesi de günden güne artıyor. Bu noktada yeni pil teknolojilerini öğrenmek, geliştirmek, yerli ve milli madenlerimizi bu alanda nasıl kullanabileceğimiz konusunda araştırmalar yapmak öncelikli alanlarımızdan biri olmalı.