Tatar yayı

Tatar yayı, kundaklı yay veya kurmalı yay, ergonomik bir tahta gövdeye eklenmiş yaydan oluşan bir kısa mesafe silahıdır. Çalışma prensibi, yayı gergin tutan tetiğin çekilmesiyle tahta gövdenin (kundak) üzerinde bulunan okun ileri fırlatılmasıdır. Menzili kısadır. En büyük özelliği kısa okları ve enerjisi sayesinde bütün parça levha zırhları bile çok iyi delmesidir.

Türkçede Tatar yayı denilmesinin nedeni; bu yayın anavatanı olan Çin'den Orta Asya Türklerine geçmesi ve bu şekilde Kırım Hanlığı'na ulaşmış olmasıdır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Kırım Hanlığının emrindeki Tatar akıncıları tarafından Osmanlı ordusu içinde kullanılıp yaygınlaştırılması Tatar yayı olarak tanınmasına sebep olmuştur. Yayı germek için küçük bir vinç mekanizması kullanılmasından ötürü kurmalı yay terimi de kullanılır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Terminoloji

Çağdaş literatür'de tatar yayı olarak bilinirken İngilizce literatürde crossbow olarak geçer. Selçuklu kaynaklarında çark/çarh veya zemberek/zenburak olarak geçmektedir.^[1]^:39

Tarihçesi

Kundaklı yayların kullanım alanları Çin ve Akdeniz coğrafyası olmuştur. Bu silah ilk defa Çin'de MÖ 1100 ile 250 yılları arasında ortaya çıkmış ve oradan Hindistan, Doğu Sibirya ve Japonya'ya yayılmıştır. Kundaklı yayın kullanımı MS 400 yılı itibarıyla Orta Çağ'da kullanımı zamanla artmıştır. Silah 1100'ler civarında Rusya, Mısır ve İslam coğrafyasında kullanılmaktaydı. Kundaklı yay Araplar arasında 7. yüzyılda Türkler ile yaygınlaşmıştır. Kundaklı yayların arkaik türleri haricinde klasik biçimi Avrupa'da 13. yüzyıldan önce bulunmamış ve crossbow denilen kundaklı yay çeşidi Avrupa'ya I. Haçlı Seferinden sonra girmiştir. 1204 yılında crossbow tipi kundaklı yayların İngiltere'de düzenli üretimi başlamıştır. Bu yüzyılda kullanılan crossbowlar insan kuvvetiyle ve makaralı olarak çalışan olmak üzere iki tipe ayrılır. Makaralı kundaklı yaylar Avrupa'da 1240 yılından önce görülmemiştir.^[2]^:4-5

Avrupa

Kurmalı yayı en çok meşhur eden Avrupalılardır. Bu yayın Orta Çağ Avrupası'nda kullanılmaya başlanması, Normanlar tarafından olmuştur. Fransız-İngiliz orduları arasında yapılmış olan ünlü Crécy Muharebesinde Fransızların sayıca üstün olmalarına rağmen İngilizlere yenilmelerinde, sözü edilen silahın kuşkusuz büyük bir rolü vardır. (Bu savaştaki rolü'nün önemi şudur: Fransızlar sadece tatar yayı kullanmakta idiler, İngilizler Longbow tabir edilen uzun İngiliz yaylarını kullanmaktaydılar. Fransızlar bir ok atana kadar, İngiizler 6-7 ok atmakta ve İngilizlerin oklarının menzili çok daha uzun olmaktaydı.Sonuçta, bir dakikada 2 ok atabilen tatar yayı kullanan Fransızlar, çok daha hızlı ve uzun menzilli yaylar kullanan İngilizler karşısında yenildiler) O dönemde kurmalı yay, arbalet olarak bilinir. Kurmalı yayın yaygınlaşmasının en önemli nedeni kullanım kolaylığıdır. Genç, yaşlı insanlar tarafından çok rahat kullanabilir. Normal yayları kullanabilmek için yıllarca eğitim almak gerekirken, kurmalı yay için sadece tetiğe basıp nişan almasını bilmek yeterlidir. Avrupa orduları içinde başlıca İngiliz, Alman, İtalyan ve Fransız ordularında rağbet görmüştür. İsviçreli halk kahramanı William Tell de bu yayı kullanmıştır. Bir Fransız kralının yine bu aletle öldürülmesi üzerine Papa tarafından Şeytan icadı denilerek kullanımı yasaklanmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Asya

Asya'da daha çok elde taşınmayan, yere sabit versiyonları kullanılmıştır. Bunlar çok daha büyük olup, kuşatma silahları olarak tasarlanmıştır.Haçlıların Türk ve Arap atlılarına kurmalı yaylarla başarılı bir şekilde karşı koymaları Orta Doğulu Araplar'ı etkilemiştir. Frank yayı (gaws Ferengi) olarak adlandırdıkları bu silahı geliştirerek Avrupalılar üzerinde kullanmışlardır. Ayrıca İslam orduları, kalelerini bu yaylarla savunmuşlardır. Genelde doğuda savunma aracı olarak görevi yapmıştır. Amerika keşfedildikten sonra malzeme kıtlığı nedeniyle ateşli silahlar yerine bir süre kurmalı yaylar tercih edilmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Chu-ko-nu

Çinliler, kurmalı yayı geliştirerek otomatikleştirmişlerdir. İsmi Chu-ko-nu (Çince: 連弩) olarak geçer. Normal kurmalı yay üzerine eklenen bir şarjör ve koldan oluşur. Kolunun ileri-geri hareketiyle şarjördeki oklar sırayla atılmaya başlanır. Ağır ve hantal olduğu için kucakta taşınır. Sol elle gövdeden, sağ elle koldan tutularak kullanılır. Nişan alması biraz zordur; ancak önemli olan attığı ok sayısıdır. En büyük özelliği hiç kurmaya vakit kaybetmeden okların hızlı bir şekilde (eğer yay sabitlenmişse) hedefe yağmur etkisi yapmasıdır. Çok etkili bir silahtır, özellikle kale savunmalarında kullanılmıştır. En avantajlı tarafı da her askerin kolaylıkla kullanabilmesidir. Özellikle eğitimsiz askerler için tercih edilebilecek bir silahtır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Günümüzde

Günümüz teknolojisiyle avcılık için tasarlanmış dürbünlü ve lazer görüşlü modelleri de mevcuttur. Günümüzde marangozluktan anlayan ve ahşap çeşitlerinden anlayan insanların bu silahlardan birini kolaylıkla yapabilmesine rağmen piyasada ticari olarak özellikle karbon fiberden üretilmiş çok güçlü modelleri av meraklılarına hitap etmektedir. Günümüzde tatar yayı ile avlanmak başlı başına bir avcılık kategorisini teşkil etmektedir. Özellikle günümüzde yapılan Tatar yaylarının çok güçlü olmaları ve ateşli silahların aksine sessiz çalıştıkları için birçok ülkede kullanımları yasalarla sınırlandırılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

İşlevi

Bu yayın en önemli özelliği diğer yayların aksine çok iyi zırh delmesidir. Tam takım bir şövalyeyi çok rahat öldürebilirdi. Bu nedenle Orta Çağ'da çok ölümcül bir silah özelliği taşımaktadır. Ancak yakın mesafede çok etkilidir, menzili çok yüksek değildir. Uzak hedefler için isabetli değildir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kurmalı yayın en büyük dezavantajı iki atış arasındaki sürenin uzunluğudur. Bir ok attıktan sonra tahta gövdeye yeni bir ok yerleştirip mekanizmayı kurmak gerekmektedir. Yaklaşık olarak dakikada iki ok atar. Yalnız modeline göre değişebilir, örneğin Çinlilerin kullandığı otomatik kurmalı yay ardı ardına 10 (değişebilir) ok atar. En önemli avantajı mekanizma gerildikten sonra istenildiği kadar beklemeye izin vermesidir, bu şekilde hedef izlenebilir, aniden hedefe atılabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}