Dominican Republic（多明尼加）

Gaga kska Kska- Hunac Meycow ka Dominican republic, 19 00 N, 70 40 W ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 48,670 sq km（hangan na o Tg132）(knlbanga dxgal o 48,320 sq km, knlbangan qsiya o 350 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 10,606,865 hiyi.

Gaga Santo Domingo ka pusu alang paru, jiyax 27 idas 2 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Dominican republic ga wada sugan 51.50% ka dxgal qpahan, 40.80% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 7.70% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Danilo Medina, pnaah hngkawas2012 idas 4 jiyax 16pnrajing kmlawa klwaan.

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Tomingnicay (多明尼加)

Tomingnicay konghokwo(kari Sipanya we República Dominicana), asi daha kesi Tomingnicya, tawkwo ga meniq Cyaropihay, daka Hayti ga meniq quri ggqiyan na hido we, ga suupu meniq Sipanya-taw, knuglahang dheran na we 48,610 mk², alang na paru ma sotu na we Sungtomingko, kari Sipanya ka kwanhwang yiyen daha, piso Tomingnicya ka pila daha. Sqita snpegan na CIA Amerika dige, zuncin sungcan congcu(qtaun naq beyax bbari seediq na) na we, maha ba 9700 meyyen.

Tomingnicya nii we, Taynocu ka seediq Arawako ka tnpusu meniq hiya han, kika knkawas 1492 mkala hiya ka Korunpu de, wada qlhangun 300 knkawas nSipanya ka Tomingnicya saya nii, peeyah knkawas 1795 betaq knkawas 1801 we, qnlhangan Hwako/Fakwo han duri, klegan seediq hiya we, seediq cuming nHwakwo ma, seediq mnpgimax so ini pntena gaya peni.

Knkawas 1822 idas 11 ali 30, wada tualix qnlhangan Sipanya ka Tomingnicya, ma, turi naq di; mngari ali gndregan de, wada hii ngalan Hayti ka alang quri ggqiyan hido daha dungan.

Ris(歷史)

Turusire sutay (1930-1961)

Knkawas 1930, huwa klutuc mosa psgao maangal congtong dungan ka Horasiaw. Pasu kosu, ani si paru ba hnteran na ka seediq mhetur heya, kika mgleing mpprengo daka mdudul supi alang daha, kika wada naq malix ka heya di ma, Lahwear. Torusire cyangcyun ka mosa psgao congtong ciida di, ado ka ga scugan bbbean ka duma seediq mmaha psgao congtong di ma, uka ka seediq mosa msuupu psgao congtong heya di, so kiya de, Torusire nii ka wada mangal congtong knkawas 1930 idas 5 ka Tomingnicya. Ani naq knduwa so ini alix smrawiq ka cingci na Tomingnicya ka tucay ciida ka Torusire nii we, irih so wada naq krupan Torusiya nii ma snpuwan na kana ka hbangan. Kiya ka kiya we, ciida peni na, so quri qqita daha mnarux, so quri qqita daha mnarux, ttgesa daha ma, kana so ppheyu daha sapah, ssalu daha elu we paru ba ndaan na. Pheyu kana kesun kwoming-cucay ma, mbarah smmalu kwoming twesyo-nencin, knkawas 1935 duri we, wada mhedu ptaayus ayus na daka Hayti, knkawas 1941, wada plmeyan ka haykwan-ciye na daka Dame, wada plmeyan ka haykwan-ciye na daka Dame, knkawas 1947 duri we, wada na qhdeun rmirih ka kusa daha na nganguc, ani betaq saya prnggan seediq Tomingnicay.

Kingal duri we, dmoi gmruus phuqil seediq ka Torusire nii, psqrinuc seediq, mangal ssuici na seediq ka miriq seediq kmciyuk. Nirih na pqita snparu na, Torusire nii de “mgTa-yensway” nheya naq, pryuxan ngayan Torusire ka sotu na Sungtomingko, kingal duri we, dgiyaq tgbbaro ba Cyaropihay ka Tuwato we, pryuxan na ngayan dgiyaq kesun Torusire duri. Kana ka ngyngayan laalang paru ma biciq duri we, pryuxan na ngayan nheya naq ma ddadal na. Niqan lutuc dara Hayti ka Torusire nii, ani si eyux na lmiwaq seediq Hayti ga meniq Tomingnicya nii we, smkagul supi mosa phuqil seediq Hayti ga meniq Tomingnicya hii knkawas 1937, ga daha kesun “Syangcay-tatusa” ka risu daha. Lleing na snkagul supi mosa phuqil seediq Hayti ge, dmoi slmadac daha naq mosa smipaq seediq Hayti, ini doi halung. Kndalax knkawas 1934 idas 10 ali 2 betaq idas 10 idas mmsepac, mmteru ali kiya we smbaang ayus alang Hayti ka supi na, mita ba seediq so mqalux de, hteran daha kana, mangal cin nHoran pqtaun na ma, maanu kari Sipanta ka cin nii kesun na smiling, ado ini kela mrengo Hwayu ka seediq Hayti, ma, uka daha brahan mrengo kari Sipanya ka Horan cin nii(“perejil” mesa ka egu alang, pèsi mesa ka seediq Hayti), kiya de kraun daha seediq Hayti dige asi daha phqili, Snpegan daha we maha 17,000 betaq 35,000 ka seediq wada na phqilun. Bobo na bsiya knkawas de, wada na prihan 75 wan meyen ka Hayti konghokwo, hiti na bale di we, 52.5 wan meyen ka wada na prihan. Pnrngagan daha han we, 30 meyen pprihan na knkingal tnsapah niqan seediq wada phqilun han, anu gmruus meeguy mangal pila ka seyhu Hayti, ini dungan, 0.02 meyen bale ka wada dehuk baga tnsapah niqan seediq wada phqilan. Torusiya nii ka dmudul Tomingnicya han we, ani naq psqrinuc riyung seediq na, ini alix lmekuh ndaan na ka Roma cyawting ma seediq mgbleyaq Tomingnicya, mkela mesa paru ba pnsqrutan seediq na ka Torusiya nii, anu ado ka lungcan ka ciida ma, wada mbeyax ka Kupa koming, asi ka mangal dnayo na Torusiya ka Dame, ini qeerung qqlahang na alang Torusiya ka Dame duri. Ani si, bobo na huwa sraki seediq mmaah phuqil Romoro. Petankoarto ka coyong nWenezwera de, prading mqnaqah Dame daka cengcen nTorusiya di, knkawas 1961 idas 5 ali 30, wada phqilun CIA nDame, so sotu daha Sungtomingko ka Torusiya nii di.

Sutay sbukuy nTurusire sutay (1962-1978)

Knkawas 1963 idas 2, moda sengkcyo ma, wada mangal congtong ka Huan. Pusi, heya we copay cungcu-zenwu nTomingnicya, knkawas naq ciida idas 9 de, wada poxun ka cungcen na dungan. Bobo cenga na kingal knkawas ma mpitu idas dige, supi daha ka qmlahang Tomingnicya nii. Knkawas 1965 idas 4, dseediq lmekuh Huan. Pusi nii peni, pstotuy kmciyuk qqlahang supi. Congtong ciida nAmerika ka Cansun we, icu na meeyah tgimax rmudu Tomingnicya cungcen ka Hwetoar. Kasucu cungcen, ma maha tgdaha mkongtang kwociya denu mesa, kika smkagul 42,000 hei supi haycyun-rucantwe ka Cansun congtong nii, mosa ptleho tokwo nTomingnicya, alang quri Meyco de, so niqan ka nriqan nAmerika, kiya de smkagul supi mosa Tomingnicya duri di. Betaq knkawas 1966, mangal congtong ka Hwacin.Parakoar de, theruy peeyah alang Tomingnicya ka supi nlaalang. Ani si kndudul paru ka beyax nAmerika meniq Tomingnicya di. Berah na han we, Parakoar nii ge nglan congtong ninggyo na tucayco ka Torusire.

Cenga 12 knkawas tnloongan na congtong Parakoar nii, mangal pusu kari mesa pgruus meyah ka Kasucu cungtang ma, riqun na ka dseediq laalang icil, kdkaran na ka zensun-cuyo daha. Naqah ka pnooda na cingci-cungco ciida, kika seediq mtengi daka seediq muure we asi ba ptuura qtaan. Congtong ciida ka Parakoar nii we, egu ba qnhdeyan na pheyu ka mingsun ma wuhwa censo. Egu ka kwoming-cucay, ingswetaw, elu klaalang, tiyikwan, poukwan, meysukwan ma, kana ka paru ngayan na kesun Korupiya-tengta(Faro a Colon) peni, pnyegan nParakoar congtong nii.

Bobo knkawas 1978

Knkawas 1978, hosenzun na hwantwetang ka Kusuman. Hwenantosu(komingtang nTomingnicya) nii we, wada na ini baka ka Parakoar ma, heya naq mangal tluungan congtong dungan. Mntena naq cungtang na ka Puranko, heya wada mangal tluungan congtong ka knkawas 1982. Komingtang nTomingnicya ni we, 8 knkawas dmudul alang Tomingnicya nii, mdudul kntbale na ka Tomingnicya nii di, kndudul na spaalix ka hnteran cuyo nseediq na duri di. Knkawas 1986, meyah cingsen congtong ka Parakoar nii dungan ma, heya ka wada mangal, bobo na ka knkawas 1990 ma 1994, mnteru mangal tluungan congtong ka heya. Ado puqun kari seediq knkawas 1994 meya senci ka Parakoar nii, mhiti na de riqan kari ulralang icil ma, riqan kari dsupi naq alang daha, so kiya de, wada smruwa psbarah senci congtong knkawas 1996 di.

Mneniq Nyoye ma kndakil Nyoye, 42 knwas na ka Raangnear. Hwenantosu nii we, risu ka heya(cuyotong nTomingnicya), knkawas 1996, wada na ini nseengi ka Kusuman, Hwenantosu(komingtang nTomingnicya PRD), tgkingal idas cucung ka cunghu nHwenantosu nii we, wada hirun malix ka 12 hei qbsuran supi na, kika paha kari kwohwang-tacung na, snteri quri cincung kesun na, ini qbsiyaq de wada na ryuxun ka kwohwang-tacung na dungan, kana ka so nii peni, asi lux mcuicu ka dseeiq na, mtluhe cinsu-panpen ka so Tomingnicya nii we, uka krkari ka ciida. Tgkingal tnluungan congtong Hwenantosu nii we, wada na sbleqan kana so cinci-pongcang, cyawyi-wunti, suyeri-wunti ma, kana so hwancing-wesung nTomingnicya nii.

Congtong tasen ka knkawas 2000 di we mtteru ka meyah cingsen, Iporito.Mesiya(komingtang nTomingnicya) ka kingal, kwohweyiyen Matingna(cuyotang nTomingnicya) ma Parakoar ka kbberih meyah cingsen nana. Mhiti na de Meysiya ka mphuma sudu tmaku ka wada mangal(nonghu congtong kesun daha). Prading mcongtong ka Meysiya nii we, pllayun na meelih ka cunghu yiswan ma, kpruun na 30% ka bnrigan ciyo, stange na ppaha huri-cungco ka pila mnsngari. Congtong tasen ka knkawas 2000 di we mtteru ka meyah cingsen, Iporito.Mesiya(komingtang nTomingnicya) ka kingal, kwohweyiyen Matingna(cuyotang nTomingnicya) ma Parakoar ka kbberih meyah cingsen nana. Mhiti na de Meysiya ka mphuma sudu tmaku ka wada mangal(nonghu congtong kesun daha). Prading mcongtong ka Meysiya nii we, pllayun na meelih ka cunghu yiswan ma, kpruun na 30% ka bnrigan ciyo, stange na ppaha huri-cungco ka pila mnsngari. Ani si knkawas 2001, Ani si knkawas 2001 peni na, ado ka asi lux wada daanun 911 suceng ka Amerika, kika wada uka bale ka cukomawyi ma kwankwang suye daha, mumal nanaq ka tgdaha paru inghang daha ka wada spaux taycang 38yi meyten duri, ini pmaanu ka Meysiya congtong nii, so kiya de maku kbberih mnaqah ka mingsung cingci daha, tokwo peso daha we wada teerih kingal meyyen we spriyux 52 peso, asi maku uka krkari ka seediq bnetaq kipu pheyu Meysiya congtong nii. Bobo na congtong senci knkawas 2004 de, wada na ini nseengi ka seediq mneyah psseung senci heya, mnhiti bale pheyu coyotang nTomingnicya nii we, dhaya ka knpriyux rmabang paru cungtang nTomingnicay nii di. Knkawas 2008, wada lmutuc mangal tluungan congtong ka Hwenantosu nii.

Tiri (地理)

Tomingnicya nii we, ga meniq Sipanyataw nCyaropihay, sepac pntyusan tnruwan Sipanyataw nii ka nheya, maha hmrinas knpruwan nTaywang ta nii ka knuglahang dheran na. Peeyah hhreyan hido betaq ggqiyan hido ge, maha 390 kongri ka qndisan na ma, peeyah daya dehuk hunac na we maha 265 kongri, ayus alang na daya quri hunac we 360 kongri, quri hhreyan na hido we ga mssipo Mongna haysya daka Potoriko, Tasiyang ka daya na, hunac na we karac muuxun so Cyaropihay. Knpruwan dheran na daka kneegu hei seediq nTomingnicya nii we, tikuh ba alang Kupa. Sipanyataw nii ge, kingal taw nii we ga niqan daha alang, kssiya nCyaropihay nii we, maha wano quri tghunac na hhreyan hido ka Matingtaw(dheran nHweko/Horan) ka pgtena hari.

Pusu kwoci-cicang nTmingnicya nii we, ga smdaling meniq tunux alang daha kesun Meyco kwoci-cicang(SDQ), Cibao kwoci-cicang(STI) ga smdaling meniq Sungtiyako, Ruporong kwoci-cicang(POP) ga meniq Ingkang, siyo rcilung quri gqiyan hido ssaan theyaq ka Pungtakana kwoci-cicang(PUJ), ma, quri tghunac gqiyan hido ka Romanna kwoci-cicang. Kndalax Nyoye mosa tokwo we maha sanzikang-hang hari, peeyah Owco mosa Tomingnicya we maha sicizikang-hang hari.

Singcung cyuhwa(行政區劃)

Tomingnicya konghokwo nii we 31 kana pntyusan sungfun na, kwocya-toci ka tunux alang na. Knkingal toma sungfun na dungan we niqan singcungci nana, 155 ka kana singcungci na, kiya si singcung tanwe na bale.

Sunfun nTomingnicya

snpegan	sungfun	alang pqlahang	knuglahang	hei seediq
Tgkingal	Asuasung	Asua	2531,77 km²	208.857
Tg2	Pawrukosung	Neyba	1282,23 km²	91.480
Tg3	Pararawnasung	Sungtakorucu- Paraawna	1739,38 km²	179.239
Tg4	Tahapongsung	Tahapong	1020,73 km²	62.046
Tg5	Tuhwatosung	Sunghwangcisu	1605,35 km²	283.805
Tg6	Ayrisupiyasung	Comendador	1426,20 km²	63.879
Tg7	Saypawsung	Sungtakorusu- Saypaw	1786,60 km²	89.261
Tg8	Aysupayyasugn	Moka	838,62 km²	225.091
Tg9	Atomayesung	Atomaye	1329,28 km²	87.631
Tg10	Turisung	Jimani	2006.44 km²	50.833
Tg11	Sungmusung	Salvaleon de Higuey	3010,34 km²	182.020
Tg12	Romanasung	Romana	653,95 km²	219.812
Tg13	Rawecyasung	Rawecya	2287,24 km²	385.101
Tg14	Mariya.Sangcisung	Nakwa	1271,71 km²	135.727
Tg15	Cucyaw.Nawrisung	Pona	992,39 km²	167.618
Tg16	Citusansung	Citusan	1924,35 km²	111.014
Tg17	Insansung	Insan	2782,14 km²	180.376
Tg18	Petonaraysusung	Petonaraysu	2074,53 km²	21.207
Tg19	Peraweyasung	Pangni	1329,28 km²	169.865
Tg20	Ingkangsung	Sunghweri-ingkang	1856,90 km²	312.706
Tg21	Mirape cemesung	Salcedo	440,43 km²	96.356
Tg22	Snamenasung	Sungtapapara- sanmena	853,74 km²	91.875
Tg23	Sangcesu.lamisusung	Cotuy	1196,13 km²	151.179
Tg24	Sungkorisu-topawsung	sungkoritopaw	1265,77 km²	532.880
Tg25	Sunghosay-sung	Sunghosay	855,40 km²	62.368
Tg26	Sunghuansung	Sunghuan	3569,39 km²	241.105
Tg27	Sungpitosung	Sungpito	1582,46 km²	301.744
Tg28	Sungtiyakosugn	Sungtiyako	2836,51 km²	908.250
Tg29	Sungtiyako- rorikaycusung	Sungyinasiaw	1111,14 km²	59.629
Tg30	Sungtomingko-sung	Tongsungtomingko	1296 km²	1.817.754
Tg31	Pawetosung	Maaw	823,38 km²	158.293
Tg32	Kwocya-toci	Sungtomingkocung	1401 km²	913.540

Cngc (政治)

Pheyu kesun congtong ka Tomingnicya nii ma, plekuh kesun sancen-funri. Congtong ka mdudul daha, heya ka cwekaw singceng socang, smmalu neko, dmoi singcencen ma heya ka sancin-tongsway, 4 knkwas ka ttloongan na congtong daka fu-congtong. Can-cong ryangyen ka yihwe na Tomingnicya nii, canyiyen we 32 tloongun, 178 tloongun ka congyiyen, nyihwe ka rifacen. Sufacen nkwocya we na koci-fayen ka kiya.

Ali senci nTomingnicya nii we idas 5 ali 16, 18 knkawas ka kwoming na de niqan topyaw-ceng denu. Tomingnicya nii we totong-cengcu ka dheya, kmsepac knkwas ka ppheyu daha congtong, tgdaha knwas na pnheyu congtong de kika kwohwe-yiyen ma tifan seci denu. sungcang daha we congtong daha ppaha, cicang ma yiyen daha we suupu kwohwe-yiyen senci ma, congsenci(JCE) ka pqlahang na, cyozen-syawcu ka congsenci daha ma, kmsepac knkawas ka tloongan daha hiya, pnsgao na canyiyen. Mesa ka kari daha, peeyah knkawas 1996 di we, cenkwo senci nTomingnicya nii we mgdungus mesa. Bobo Congtong tasen daha we knkawas 2012. Syosen kwoming tahwe daha knkawas 2009 we, wada moda mesa pskngalun psuupu kana ka senci, mingyi tyapyaw ka pnhyegan knkawas 2012 we, maha lmutuc 6 knkawas tloongan daha betaq knkawas 2016, pspuun congtong tasen ciida di.

Pheyu 16 hei tafakwan na cwekaw-fayen we, spooda na senhwa ndaan smmalu dungan knkawas 1994, kwocya sufahweyi syawcu daha psgao, meniq ka kwocya sufahweyi syawcu daha nii we, pnsluban congtong, yencang na can-cong ryanyen ma, cwekaw-fayen yencang daka hwantwe-tong, ani naq kingal hei ka fe-cenghu-twanti. Cwekaw-fayen we mosa suupu mpprengo kwo’u-hweyi, ani si uka pyawcecen, qqpahun na tafakwan we pqlahang sufa-turi, tanho’an na congtong, tongyi-cen na kwohwe, gmexan cesu-fari ma, mingring daka ppaha fakwan na tifan-fayen.

Ga dmoi totang cungcu ka Tmingnicya nii, alang daha we niqan kesun cungcu riyi-twanti duri, niqan naq ka hani bale ga mturuy kesun fe-cunghu twanti-cucu duri. Bale ba santa-cungtong nTomingnicya nii we, pawsopay ka Citucyaw-sohwekaykotang, mquri sohwe mingcu-cuyi ka Tomingnicya komingtang ma, kika ga dmudul alang daha saya ka Tomingnicya sehwangtang.

Tangci nCitucyaw-sohwekaykotang we tanah, kka kesun daha Hongtang, Parakoar ka congtong daha cuuxal ka pnheyu, seediq ga meniq so dheran mmure hari ka smdahal Hongtang nii. Bhege ka tangci nTomingnicya komingtang, kika kesun daha Paytang, pnhyegan seediq Kupa ka qnduriq knkawas 1993, congtong daha cuuxal kesun Mesiya ka klaun daha. Knkawas 2006 ka kwohwe tasen peni, Paytang daka Hongtang renmong nii we wada mangal 10 tloongan canyiyen ma 82 tloongan congyiyean. Mblawa ka tangci nTomingnicya sehwangtang, kika Cutang kesun daha duri, dheya ka cucungtang saya, pnhyegan na congtong daha cuuxal ka Huan. Pusi knkawas 1973. Klaun daha we congtong daha saya ka Hwenantosu, knkawas 2010 peni, yihwe senci ciida we, Cutang nii ge 31 tloongan ka wada daha ngalun ckceka na tloongan 32, tloongan ka congyiyen 183 we, 104 ka tloongan wada daha hii ngalan, Cutang nii dige dheya ka ririh ga dmudul can-cong ryangyen di.

zunko(人口)

Knkawas 2010 idas 7, snpegan na CIA nDame Doriq, hei seediq nTomingnicya we mpdehuk 979wan zun mesa(knkawas 2002 han we 856wan zun), wada egu 1.49%. Hei seediq daha hmrinas 65 knkawas we 5.8%. Ttuting laqi daha we cenfuncu 22.65, nhqilan hei seediq daha we cenfuncu 5.3. spuun smepu ka knkaws seediq daha we 24.7 knkawas, rseno we 24.6, mqedil we 24.8. Knkawas hhqilan seediq daha we 73.39 knkawas, rseno we 71.61 ma, mqedil we 75.64(snpegan CIA knkawas 2008 ka nii). 1.07:1 ka ttuting na rseno daka mqedil. Hhqilan laqi daha rabu we cenfuncu 26.93. Ririh so knkingal mqedil we niqan 2.78 ka laqi daha. Mkela mita ma smepu patis we 87%.

Maha 11% ka hei seediq mpneyah Feco, 16% ka seeiq Sipanya, 73% ka laqi mntuting ini pntena gaya ka tama bubu daha. Kiya duri we niqan ka mdqeras Yaco duri, ltlutuc na Telu daka Tanah Tunux ka egu bale, maha 1% hei seediq nTomingnicya, bale ba seediq kesun Taynocu ka tnpusu ba dheran hiya we ye ba wada uka di, so hari uka ka ga spatis na seyhu daha duri. seediq Hayti ga meniq Tomingnicya wa maha 150wan zen, cceka na we maha 50wan hari ka gmnruus mosa huya, maha bale 5% hei seediq Tomingnicya ka hei seediq na Hayti. Hei seediq Tomingnicya ga meniq alang icil we ye ba mah 100wan zun, knkingal tnsapah daha we rirh so niqan dadal daha ga meniq alang ucuicil, so ka ga menpq Potoriko, quri hhreyan hido nDame Doriq, egu bale we ga meniq Cucyako daka Nyoye.

Pnyahan pnatas(參考資料)