Transaksiyonel Analiz ve Benlik Durumları

Transaksiyonel Analiz (TA), 1960'larda Eric Berne tarafından geliştirilen ve neden yaptığımız gibi düşündüğümüzü, hareket ettiğimizi ve hissettiğimizi açıklamaya yardımcı olan psikolojik bir teoridir. Bize kendimizin ve diğer insanların davranışlarını anlama konusunda zihin berraklaştıran değerli bilgiler sunuyor.

Transaksiyonel analiz, sadece bir psikoterapi tekniği değil, ayrıca kişisel gelişimde kullanılabilecek bir araç, bir kişilik, bir ilettişim ve aynı zamanda psikolojik gelişimi açıklayan bir teoridir.

Bununla birlikte transaksiyonel analizin en temel kavramı "benlik durumlarıdır". Benlik durumları, kişiliğin anlaşılmasında etkili bir araçtır. Birbirine benzer duygu, düşünce ve davranışlardan oluşmuş bir bütündür.

Transaksiyonel analizde üç tip benlik durumundan söz edilir.

Ebeveyn Benlik Durumu: Anne-babalarımızın veya çocukluğumuzda bizi etkilemiş olan otorite figürlerinin tutum ve davranışlarının bizdeki içselleştirilmiş şeklidir. Davranışlarımızı etkileyen prensipleri, kuralları, değerleri, kısacası dış dünyaya ilişkin kalıpları içerir. Ebeveyn benlik, sözlü mesajın içeriğine göre güçlü, otoriter bir ses tonu, sert jest ve mimiklerle, gülümseyen bir yüz ifadesi ile kendini gösterebilir.

Örneğin; "Belgeler yarın sabah masamda olsun", "Daha dikkatli ol" , "Merak etme başaracaksın" , "Sen bırak ben tamamlarım" gibi sözel ifadeler örnek gösterilebilir.

Yetişkin Benlik Durumu: Duyguları ile hareket etmeden, amaçları belirler, bu doğrultuda davranır ve elindeki bilgiye bağlı olarak olabildiğince objektif davranır. Sözel olarak kendini ifade ederken nötr bir ses tonu kullanır. Hareketler ve yüz ifadesi rahatlık içerir. Duygudan uzak olduğu için ses tonunda çok fazla iniş-çıkış gözlenmez.

"Elde edilen bilgileri gözden geçirelim" , "Fikrimce" , "Siz ne düşünüyorsunuz?" , "Anlaştık mı?" gibi ifadelerle kendi benliğini gösterebilir.

Çocuk Benlik Durumu: Yaşımız ne olursa olsun çocukluğumuzda isteklerimize ulaşmak ve gereksinimlerimizi gidermek için başvurduğumuz davranışlarımızı içerir. Bu benliğimiz, yaşam enerjimizdir. Çünkü kaynağını gereksinme ve duygulardan alır. Özgürce duygunun ortaya konduğu durumlarda ses tonu, yüz ifadesi sözel ifadenin içeriğine göre değişim gösterir.

"Oh! Çok iyi! Bütçe planı vaktinden önce bitti" , "Haklısınız. Lütfen, bana yardım eder misiniz?" , "Kendim yapabilirim, kimseye ihtiyacım yok!" gibi birkaç sözel ifade örnek gösterilebilir.

Benlik durumlarını belirleyebilmek için davranışların gözlemlenmesi bir araç olabilir. Aşağıdaki örnek vakayı incelersek;

Hasan performans değerleme yapmaktadır. Astına söylediği çeşitli cümleler şöyledir:

"Benim senin için verdiğim notlar bunlar. Şimdi senin kendine verdiğin notlarla karşılaştırıp tartışalım."

"Astlarla olan ilişkiler açısından sana düşük puan verdim çünkü astlarınla çok fazla kişisel ilişki kurmadığını, iş gerekleri dışında onlarla sohbet bile etmediğini gözlemledim. Bunun ekip geliştirme açısından bir engel olduğunu düşünüyorum."

"Haklısın astlarla ilişkiler derken onlara nasıl işi öğrettiğini, onları nasıl yetiştirdiğini dikkate almamışım."

"Seni gelecekte önemli bir pozisyonda görüyorum. Her zaman seni takdir etmişimdir. O nedenle her açıdan kendini geliştirmen gerektiğine inanıyorum."

(Hasan bu konuşmada yetişkin benlik ile başlamış ve dikkat etmediği bir şey söylendiğinde çocuk benliği ile karşı tarafa hak vermiş, karşı tarafa takdirini ebeveyn benliği ile ifade etmiştir.)

Peki şimdi kendimiz üzerinde biraz düşünelim! İçimizdeki çocuk, ebeveyn veya yetişkin benlikten hangisi kişiliğimizde ağır basıyor? Sözlerimize, hareketlerimize hangisi yön veriyor?

Etkili liderlik, bireyin benliğini tanıması ve kendini yönetmesi ile başlar. Benliğin incelenmesi için davranışların gözlemlenmesi ve bunlara ad konması bir yol olabilir. Böylelikle farkındalık artar ve birey kendini daha iyi kontrol edebilir. Farkındalık, değişim ve gelişimde önemli bir adımdır.