Ukrain

Ukrain
Україна

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Kijev
Eläjiden lugu (2018)	Krimanke — 43,952,299 Krimata — 41,601,898 ristitud
Pind	Krimanke — 603,550 Krimata — 576,628 km²
Kel'	ukrainan
Valdkundan pämez'	Volodimir Zelenskii
Päministr	Denis Šmigal'
Religii	hristanuskond, ateizm
Valüt	ukrainan grivn (UAH)
Internet-domen	.ua, .укр
Telefonkod	+380
Aigvö	tal'vel UTC+2, kezal UTC+3

Ukrain (ukr.: Україна [ʊkrɐˈjinɐ], se om täuz' oficialine nimituz) om valdkund Päivnouzmaižes Evropas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Kijev.

Sikš ku Ukrain om blokanirdaliženke statusanke, ka valdkundale ei sa tehtas nimiččen blokan ühtnijaks. Om associacijoiš EÜ:nke vs 2014 sügüz'kun 16. päiväspäi.

Istorii

Vn 1991 30. päiväl kezakud Ukrain tedištoiti ičeze ripmatomudes NSTÜ:späi. Sil-žo vodel tal'vkun 1. päiväl tegihe referendum ripmatomuden polhe, i vn 1991 26. päiväl tal'vkud ripmatomuz linni täudeks.

Vl 2014 rahvahanikoiden soda zavodihe valdkundan suvipäivnouzmas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (ukr.: Конституція України) oli olmas vspäi 1978. Nügüdläine kahtenz' lugul Konstitucii tuli väghe vn 1996 28. päiväl kezakud, se om väges vajehtusidenke.

Geografižed andmused

Ukrainan topografine kart.

Ukrain om mavaldkundröunoiš Vaugedvenämanke pohjoižes (röunan piduz — 1111 km), Venämanke pohjoižpäivnouzmas, päivnouzmas (1944 km) da de fakto suves, Romanijanke (601 km), Moldovanke (1202 km), Mad'jaranmanke (128 km) da Slovakijanke (97 km) päivlaskmas, Pol'šanmanke lodehes (535 km). Ühthine röunoiden piduz om 5618 km. Ukrainan suvižed randad lainištadas Keskmeren Mustmeri da Azovmeri. Ühthine randanpird om 2782 km.

Valdkundan pind om 576 628 km² Kriman territorijata, vai 603 549 km² Kriman lugemiženke.

Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Goverl-mägi Karpatiš (2061 m). Kaikiš znamasižemb jogi om Dnepr sen vezivaradimidenke, GES:oidenke da ližajogidenke.

Londuseližed pävarad oma kivihil', raudkivend, marganc, magnii, titan, nikel', keitandsol, mustma; toižed varad oma kivivoi, londuseline gaz, artut', grafit, kaolin, mec.

Politine sistem

Klovan pert'kulu om Ukrainan Ülembaižen käskuzkundan ištundsija Kijevas.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund äjiden partijoiden sistemanke (enamba 200 partijad vl 2012). Valdkundan pämez' om prezident (ukr.: Президент України), hän-žo om armijan päkäsknik. Kaik rahvaz valičeb prezidentad kerdan vides vodes. Enamba kahtid strokuid jäl'geten ei sa.

Parlament om üks'kodine Ülembaine Nevondkund (ukr.: Верховна Рада) 450 ühtnijanke, kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks. Röun om 5% putumha parlamentha partijoiden täht.

Vn 2019 31. päiväl keväz'kud i 21. päiväl sulakud prezidentan järgenduseližed valičendad oliba. Nügüdläine kudenz' lugul prezident om Volodimir Zelenskii (1nz' tur — 30,24%, 2nz' tur — 73,22%) semendkun 20. päiväspäi. Parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2019 21. päiväl heinkud (9. kucund). Denis Šmigal' radnikoičeb päministran vs 2020 keväz'kun 4. päiväspäi.

Edeline prezident om Petro Porošenko (sai 54,70% vn 2014 edestrokuižil valičendoil).

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Ukrainan administrativiž-territorialine jagand.

Valdkundan konstitucijan mödhe, Ukrain jagase 27 regionaks: 24 agjad (ukr.: область), üks' avtonomine tazovaldkund (ukr.: автономна республіка, se om Kriman Tazovaldkund) da kaks' lidnad eriliženke statusanke (ukr.: містo зі спеціальним статусом, ned oma Kijev da Sevastopol'). Vspäi 2015 Kriman Tazovaldkund da Sevastopol'-lidn kontroliruiše Venämal de fakto. Luganskan Rahvahaline Tazovaldkund rahvahidenkeskeižeta tundištuseta pidab kontrolin al Luganskan agjan palad. Doneckan Rahvahaline Tazovaldkund rahvahidenkeskeižeta tundištuseta kontroliruib Doneckan agjan palad.

Eläjad

Ukrainas elädas ukrainalaižed. Kaikiš suremb ristitišt oli 52,2 mln eläjad vl 1993. Vozil 1993−2010 valdkundan ristitišt poleni 12 procental lähtendan elämha verhižhe maihe tagut, sündutandmäran polendusen da kolendmäran ližadusen satuseks. Vl 2014 eläjiden lugu oli läz 42..44 millionad ristituid (Krimata vai senke).

Rahvahad (2001): ukrainalaižed — 77,8%, venänikad — 17,3%, vaugedvenälaižed — 0,6%, moldovalaižed — 0,5%, krimantatarlaižed — 0,5%, bolgarijalaižed — 0,4%, mad'jaralaižed — 0,3%, romanijalaižed — 0,3%, pol'šanmalaižed — 0,3%, evrejalaižed — 0,2%, toižed rahvahad — 1,8%.

Kodikel' (2001): ukrainan kel' — 67,5%, venäkel' (regionaline kel') — 29,6%, toižed keled — 2,9%.

Uskondan mödhe eläjad oma erazvuiččiden jumalankodikundoiden hristanuskojad. Islamanuskojad i judaistad ottas vähemb mi 1% kaikutte ristitištos.

Toižed sured lidnad (enamba 650 tuh. ristituid vl 2014, surembaspäi penembha): Har'kov, Odess, Dnipro, Doneck, Zaporožje, L'vov, Krivii Roh. Kaik om 459 lidnad valdkundas. Seičeme eläjad kümnespäi oma lidnalaižed (2020).

Ižanduz

Industrialiž-agrarine ekonomik, oli alištunu deindustrializacijale 1990-nziš vozišpäi. Evropan kaikiš gollembiš valdkundoišpäi, KSP ühtele hengele oli 9283 US$ tazostadud ostmižmahtusen mödhe vl 2018. Radnikoiden 5,8% om ottud maižandushe, 26,5% ratas industrijas, 67,7% — holitišiden sferas (2014).

Znamasižed sarakod oma raudan metallurgii, kivihilen samine, maižanduz (villänkul'turoiden eksport), transportine mašinansauvomine, himine (heretused), sömtegimišt, elektrusen tehmine (nell' atomstancijad anttas energijan pol't), turizm.

Ukrainan päeksport om raud, teraz da tegesed niišpäi (33%); toine eksport — kivivoi (4%), podsolnušnikan semned da pühävoi (4%), vagonad (4%), nižu (2%), kukuruz (2%), margancraudasine ühthesuladuz (2%), kivihil' (2%), likkuimed lendimiden täht (1%), vas'k (1%), korund (1%), kakao (1%), ozr (1%), sagud (1%). Pätorguindpartnörad oma Pol'šanma, Venäma, Kitai, Alamad i Saksanma, ned andoihe eksportan i importan kaks' videndest vl 2018.

Irdkosketused

Tobmuz

• Ukrainan prezidentan oficialine sait (president.gov.ua). (ukr.) (ven.) (angl.)
• Ukrainan parlamentan oficialine portal (rada.gov.ua). (ukr.) (angl.) (ven.)
• Ukrainan ohjastusen oficialine portal (kmu.gov.ua). (ukr.) (ven.) (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Ukrainan Statistikan valdkundaližen radnikoičendan sait (ukrstat.gov.ua). (ukr.) (ven.) (angl.)