Zabezpieczenie społeczne za granicą
To, w którym kraju jesteś objęty ubezpieczeniem, zależy od dwóch czynników:
- Twojego statusu zatrudnienia (osoba zatrudniona na umowę, pracująca na własny rachunek, bezrobotna, pracownik delegowany, pracownik transgraniczny itd.)
- Twojego kraju zamieszkania – a nie od Twojego obywatelstwa.
Pamiętaj, że nie możesz sam wybrać kraju, który ma Ci zapewnić zabezpieczenie społeczne.
W przypadku gdy pracujesz lub mieszkasz za granicą, będziesz objęty zabezpieczeniem społecznym w kraju pochodzenia lub w kraju przyjmującym. W obu przypadkach będziesz musiał dopełnić wymogów administracyjnych, aby mieć pewność, że będziesz objęty ubezpieczeniem, kiedy przeniesiesz się do nowego kraju.
Aby uniknąć problemów lub nieporozumień, które mogą nieść ze sobą poważne konsekwencje, zasięgnij informacji na temat systemu zabezpieczenia społecznego w kraju przyjmującym.
Możliwe są różne sytuacje:
Pobyt i praca za granicą
Jako pracownik migrujący w UE – zatrudniony na umowę lub pracujący na własny rachunek – powinieneś się zarejestrować w systemie zabezpieczenia społecznego w kraju przyjmującym.
Wtedy Ty i osoby pozostające na Twoim utrzymaniu będziecie objęci systemem zabezpieczenia społecznego tego kraju. Twoje świadczenia rodzinne oraz związane z chorobą, bezrobociem, emeryturą i wypadkami przy pracy, a także chorobami zawodowymi, wcześniejszą emeryturą i śmiercią, będą regulowane przepisami lokalnymi.
Okresy składkowe
W wielu krajach wielkość przysługujących Ci świadczeń może zależeć od tego, jak długo wcześniej opłacałeś składki.
Kraj, w którym występujesz o świadczenia, musi uwzględnić wszystkie okresy pracy lub opłacania składek w innych państwach członkowskich UE, tak jakbyś był ubezpieczony przez ten czas w tym kraju.
Jeżeli państwo przyjmujące postąpi inaczej, skontaktuj się z naszymi serwisami w celu uzyskania pomocy.
Prawdziwa historia
Każdy okres pracy w UE wpływa na wielkość świadczeń
Ania pochodzi z Polski. Pracowała tam przez 6 lat, po czym przeprowadziła się do Niemiec, gdzie pracowała 2 lata.
Następnie wskutek obrażeń doznanych w wypadku samochodowym nie była w stanie chodzić i dlatego ubiegała się o przyznanie renty inwalidzkiej w obu krajach: Polsce i Niemczech.
Władze Niemiec oddaliły jej wniosek, ponieważ przepracowała w ich kraju mniej niż 5 lat (minimalny okres uprawniający do uzyskania renty inwalidzkiej).
Przy obliczaniu lat pracy Ani władze niemieckie powinny uwzględnić okresy jej pracy w Polsce. To razem daje 8 lat, znacznie powyżej wymaganego w Niemczech minimalnego stażu pracy.
Zatem Ania była rzeczywiście uprawniona do renty inwalidzkiej tak z Niemiec, jak i z Polski: każdy kraj wypłaca część renty proporcjonalną do liczby lat tam przepracowanych.
Oddelegowanie za granicę na krótki okres
Jako pracownik zatrudniony na umowę lub pracujący na własny rachunek możesz pracować tymczasowo w innym kraju UE jako pracownik delegowany i wciąż być objęty systemem zabezpieczenia społecznego swojego kraju pochodzenia.
Nie będzie to miało wpływu na przysługujące Tobie lub Twojej rodzinie uprawnienia do zabezpieczenia społecznego, które obejmują: ubezpieczenie zdrowotne, świadczenia rodzinne i prawa do renty inwalidzkiej lub emerytury.
Dostęp do usług opieki zdrowotnej
Aby mieć dostęp do usług opieki zdrowotnej w kraju, do którego Cię oddelegowano, wystąp o europejską kartę ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ). Kartę EKUZ możesz otrzymać od zakładu ubezpieczeń zdrowotnych lub społecznych w swoim kraju pochodzenia.
Jeśli jednak przeniesiesz miejsce zamieszkania do kraju przyjmującego, Ty lub Twój pracodawca powinniście zwrócić się do zakładu ubezpieczeń zdrowotnych w Twoim kraju pochodzenia o wydanie zamiast tej karty dokumentu przenośnego S1 (formularz S1). Dokument ten musisz następnie zarejestrować w zakładzie ubezpieczeń zdrowotnych kraju przyjmującego po przybyciu na jego terytorium.
Pozostanie objętym systemem zabezpieczenia społecznego kraju pochodzenia
Formularz A1 (tzw. dokument przenośny A1) jest dowodem na to, że podczas oddelegowania do innego kraju UE pozostajesz objęty systemem zabezpieczenia społecznego kraju pochodzenia. Formularz A1 jest wydawany na maksymalnie 24 miesiące. Jeśli okres oddelegowania jest dłuższy, Ty lub Twój pracodawca możecie zwrócić się o przedłużenie ważności formularza A1. Decyzja w sprawie przedłużenia ważności zależy od tego, czy organy administracji w kraju pochodzenia i kraju przyjmującym osiągną w tej kwestii porozumienie.
Jeśli jesteś pracownikiem zatrudnionym na umowę, dopilnuj, aby Twój pracodawca poinformował z wyprzedzeniem zakład ubezpieczeń społecznych w kraju przyjmującym oraz aby zwrócił się o formularz A1.
Jeśli pracujesz na własny rachunek, musisz z wyprzedzeniem poinformować zakład ubezpieczeń społecznych w kraju przyjmującym oraz zwrócić się o formularz A1 do zakładu ubezpieczeń społecznych en w kraju pochodzenia. Aby kwalifikować się do otrzymania formularza A1, musisz wykazać, że działalność, którą chcesz prowadzić za granicą, jest podobna do działalności prowadzonej przez Ciebie w kraju pochodzenia. Wymóg ten spełniasz, jeśli:
- pracowałeś na własny rachunek w kraju pochodzenia; wymagany okres takiej pracy różni się w zależności od kraju UE, ale czasami wystarczą nawet dwa miesiące
- spełniasz wymagania konieczne do tego, aby kontynuować pracę w charakterze osoby pracującej na własny rachunek po powrocie do kraju pochodzenia.
Podczas oddelegowania za granicą musisz być w stanie w każdej chwili okazać formularz A1, na przykład w przypadku kontroli na miejscu przeprowadzanej przez inspekcję pracy. O ile posiadasz ważny formularz A1, organy kraju przyjmującego muszą go uznać.
Okres oddelegowania powyżej 24 miesięcy
Ponieważ formularz A1 zachowuje ważność tylko przez 24 miesiące, jeśli oddelegowanie do innego kraju UE trwa dłużej, możesz:
- przenieść się do systemu zabezpieczenia społecznego kraju przyjmującego i tam opłacać składki
- lub złożyć wniosek o przedłużenie praw do zabezpieczenia społecznego, aby pozostać nim objętym w swoim kraju pochodzenia.
Prawa do zabezpieczenia społecznego zostaną przedłużone, jeżeli organy kraju pochodzenia i kraju przyjmującego osiągną porozumienie w tej kwestii i jeżeli przedłużenie leży w Twoim interesie. Aby uzyskać przedłużenie okresu objęcia zabezpieczeniem społecznym, Ty lub Twój pracodawca musicie wystąpić o to do właściwego organu, który wydał Ci formularz A1, przed jego wygaśnięciem.
Po powrocie do kraju, w którym pracujesz na stałe, zostaniesz objęty systemem zabezpieczenia społecznego tego kraju. Możesz zostać oddelegowany do pracy w innym kraju, ale dopiero po upływie określonego czasu od chwili Twojego powrotu do kraju pochodzenia (wiele krajów UE za wystarczający uznaje okres dwóch miesięcy).
Urzędnik służby cywilnej oddelegowany za granicę
Jeżeli jesteś urzędnikiem służby cywilnej oddelegowanym do pracy w innym kraju UE (w ambasadzie, konsulacie lub innym urzędzie za granicą), będziesz objęty systemem zabezpieczenia społecznego swojego kraju pochodzenia.
Oznacza to, że Twoje świadczenia rodzinne oraz związane z chorobą, emeryturą, wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi oraz wcześniejszą emeryturą i śmiercią będą regulowane przepisami prawa Twojego kraju pochodzenia.
Inne zasady mają zastosowanie w przypadku, gdy zostaniesz bezrobotnym w czasie oddelegowania.
Pracujesz w jednym kraju, a mieszkasz w innym (jesteś pracownikiem transgranicznym)
Jako pracownik transgraniczny – bez względu na to, czy jesteś zatrudniony na umowę czy też pracujesz na własny rachunek:
- opłacasz składki na ubezpieczenie społeczne i jesteś objęty zabezpieczeniem społecznym w kraju UE, w którym pracujesz
- możesz jednak mieć dostęp do leczenia w kraju, w którym mieszkasz
- jeśli stracisz pracę, powinieneś ubiegać się o zasiłek w kraju, w którym mieszkasz.
Uwaga
Do opieki zdrowotnej i bezrobocia zastosowanie mają specjalne zasady. Upewnij się, że rozumiesz, jak może to wpłynąć na Twoje uprawnienia emerytalne i świadczenia rodzinne.
Prawdziwa historia
Składki na ubezpieczenie społeczne opłacane jedynie w kraju zatrudnienia
Balázs mieszkał na Węgrzech, a pracował w Austrii. W tym okresie opłacał składki w Austrii. Teraz administracja węgierska twierdzi, że powinien był opłacać je na Węgrzech.
Pracownicy transgraniczni w UE są objęci tylko jednym systemem zabezpieczenia społecznego, a mianowicie w kraju zatrudnienia. W tym przypadku władze węgierskie nie mają racji.
Praca w kilku krajach naraz
Zgodnie z podstawową zasadą, jeżeli pracujesz w więcej niż jednym kraju UE, ale znaczną część swojej działalności zawodowej wykonujesz w kraju zamieszkania, jesteś objęty systemem zabezpieczenia społecznego w kraju zamieszkania.
Uwaga
„ Znaczna część" Twojej działalności zawodowej oznacza co najmniej 25 proc. Twojego czasu pracy lub dochodu. Jeśli pracujesz na własny rachunek, przychody i liczba świadczonych usług również mogą mieć znaczenie przy obliczaniu tej wartości procentowej.
Szczególne przypadki
|
Jeżeli... |
jesteś ubezpieczony... |
|---|---|
|
jesteś zatrudniony na umowę, ale nie wykonujesz znacznej części działalności w swoim kraju zamieszkania |
w kraju, w którym znajduje się siedziba główna lub przedsiębiorstwo Twojego pracodawcy |
|
pracujesz dla dwóch pracodawców, których siedziby główne znajdują się w różnych krajach: jedna w Twoim kraju zamieszkania, a druga w innym kraju, ale nie wykonujesz znacznej części działalności w swoim kraju zamieszkania |
w kraju innym niż Twój kraj zamieszkania, w którym znajduje się siedziba główna lub przedsiębiorstwo Twojego pracodawcy |
|
pracujesz dla dwóch pracodawców, których siedziby główne znajdują się w różnych krajach poza Twoim krajem zamieszkania, ale nie wykonujesz znacznej części działalności w swoim kraju zamieszkania |
w Twoim kraju zamieszkania |
|
pracujesz na własny rachunek i nie wykonujesz znacznej części działalności w swoim kraju zamieszkania |
w kraju, w którym znajduje się centrum Twoich interesów osobistych bądź finansowych (tzw. ośrodek interesów życiowych) |
|
jesteś zatrudniony na umowę w jednym kraju, a w innym pracujesz na własny rachunek |
w kraju, w którym jesteś zatrudniony na umowę |
Poszukiwanie pracy
Otrzymujesz zasiłek dla bezrobotnych
Jeżeli otrzymujesz taki zasiłek z kraju UE, w którym zostałeś bezrobotnym, wyjazd za granicę w poszukiwaniu pracy nie sprawi, że zostanie odebrane Ci (lub Twojej rodzinie) prawo do ubezpieczenia zdrowotnego, świadczeń rodzinnych, renty, emerytury itp.
Aby zapewnić sobie i swojej rodzinie ubezpieczenie zdrowotne podczas tymczasowego pobytu za granicą, nie zapomnij wystąpić o europejską kartę ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ).
Po znalezieniu pracy zastosowanie mogą mieć różne przepisy dotyczące zabezpieczenia społecznego.
Przepisy obowiązujące w Twoim kraju
Nie otrzymujesz zasiłku dla bezrobotnych
Jeżeli nie otrzymujesz zasiłku z kraju UE, w którym zostałeś bezrobotnym, i w poszukiwaniu pracy przeprowadzisz się do innego kraju UE, urzędy zajmujące się zabezpieczeniem społecznym zdecydują, którym systemem zabezpieczenia społecznego będziesz objęty (ubezpieczenie zdrowotne, świadczenia rodzinne itp.)
Zrobią to na podstawie kryteriów obejmujących:
- czas trwania pobytu
- Twój status rodzinny i więzi rodzinne
- sytuację mieszkaniową
- miejsce ostatniej działalności zawodowej lub nienastawionej na zysk
- charakter działalności zawodowej
- Twoje miejsce zamieszkania do celów podatkowych.
Kraj odpowiedzialny za Twoje zabezpieczenie społeczne może uzależnić Twoje uprawnienia do świadczeń od długości okresu, w którym wcześniej opłacałeś składki. Musi on jednak uwzględnić wszystkie okresy pracy lub wszystkie składki opłacone w innych krajach UE, tak jakbyś był ubezpieczony przez ten czas w tym kraju.
Jeżeli państwo przyjmujące postąpi inaczej, skontaktuj się z naszymi serwisami w celu uzyskania pomocy.
Jako nowo przybyła osoba poszukująca pracy masz prawo do pobytu w tym kraju przez okres do 6 miesięcy – i dłużej, jeśli jesteś w stanie udowodnić, że wciąż rozglądasz się za pracą i masz realne szanse na jej znalezienie.
Tak więc zachowaj kopie takich dokumentów jak:
- podania o pracę
- zaproszenia na rozmowy kwalifikacyjne
- wszelkie odpowiedzi pracodawców itp.
Uwaga
Przepisy UE nie nakładają na kraj, w którym poszukujesz pracy, obowiązku udzielenia wsparcia finansowego ani pomocy socjalnej w jakiejkolwiek innej formie osobom szukającym pracy w tym kraju po raz pierwszy.
Prawdziwa historia
Sprawdź, czy masz prawo do otrzymywania wsparcia finansowego jako osoba poszukująca pracy w innym kraju UE
Björn z Niemiec otrzymywał niemiecki zasiłek dla bezrobotnych w Belgii. Gdy wygasła ważność jego formularz U2 (dawniej formularz E 303), Björn zdecydował się zostać w Belgii i tam wystąpić o wsparcie dochodu.
Administracja belgijska odrzuciła jego podanie. Zgodnie z prawem belgijskim Björn nie był uprawniony do zasiłku w Belgii, ponieważ nigdy tam nie pracował.
Przepisy UE nie przyznają Ci automatycznego prawa do otrzymywania wsparcia finansowego (lub jakiejkolwiek innej pomocy), kiedy szukasz pracy po raz pierwszy w innym kraju UE. Ale możesz mieć prawo do takiej pomocy w ramach prawa krajowego – zawsze warto to sprawdzić w lokalnych urzędach.
Informacje o poszczególnych krajach